Skôgingen

André Looijenga

Foaropwurd 80: Harmen Sytstra, in ûnmoadieuze âldfaar?

Pleatst op
logo.ensafh

Op 4 april 1862 is Harmen Sytses Sytstra ferstoarn. Hy wie skoalmaster yn it doarpke Baard, en liet in jonge widdo en trije lytse bern efter. Mei syn 45 jier stie er midden yn it libben, mar hommels hat de tyfus him weinommen.

Goed 150 jier letter, wolle wy fan Ensafh de oantins eare fan dizze fierste gau ferstoarne ûnderwizer, mei dit lêste digitale nûmer fan de jiergong 2012. Want Harmen Sytstra wie net inkeld master: hy wie in dichter mei grutte taalmacht, in aktivist dy’t de Fryske taal nei in heger plan bringe woe, de redakteur fan Iduna – it earste Fryske literêre tydskrift –, in ynspirearjende autodidakt op it mêd fan taalkunde, in demokraat mei in langstme nei frijheid, en troch dit alles de sintrale figuer yn de Fryske beweging midden 19e ieu.… Lês fierder

Piter Boersma

It Fryske literêre libben (10): In foargonger op it Fryske paad om ris goed nei te sjen

Pleatst op
logo.ensafh

Ensafh is op ’t stuit it iennichste folslein Frysktalige literêre tydskrift. De Moanne, ûntstien út it literêre tydskrift Trotwaer wei, kin der net mear nêst setten wurde, it is in algemien kultureel blêd mei noch wat literatuer en net folslein Frysktalich.

Oan it begjin fan it tydskriftewêzen yn de Fryske literatuer stiet it Friesch Jierboekjen, dat mei in ûnderbrekking yn 1832 bestie fan 1831 oant en mei 1835. It waard útjûn troch it yn 1827 oprjochte Friesch Genootschap.
Dêrnei joech it Genoatskip fan 1837 ôf De Vrije Fries út, mar dat wie Nederlânsktalich, mei útsûndering fan Fryske bydragen yn de earste jiergong.… Lês fierder

Tryntsje van der Steege

Fiksje en feiten oer Harmen Sytstra

Pleatst op
logo.ensafh

As jo net in soad witte fan Harmen Sytstra en jo wolle dêr feroaring yn bringe, dan liket Kom oer it wetter fan Piter Terpstra in aardich begjin, mar hiel ferhelderjend is it úteinlik net. Mocht it jo lykwols om lânferhuzers healwei de njoggentjinde ieu gean – dêr’t fansels de titel ek op slacht –, dan jout it boek dochs in aardich begjin. Fia Tsjibbe Gearts van der Meulen dy’t as emigraasje-agint optreedt fernimme jo hoe’t it de minsken fergiet dy’t nei Amearika ta wolle en hoe’t it harren dy’t it weage hawwe fergong is. It ferhaal fan Hjerre Folkertsma dy’t alles op alles set om nei Amearika te reizgjen, mar op it lêste momint belies jaan moat om’t syn frou net mei wol en by it skip wei flechtet, is hertferskuorrend – benammen as er in pear jier letter genôch jild fan de rederij weromkriget om it nochris te besykjen: ‘It wie oft er noch wraksele mei syn lêste twivel doe’t er wjerhelle [sic]: “It is te let.”… Lês fierder

Roald van Elswijk

Fan Iðunn oant Iduna – Harmen Sytstra en taalherfoarmers yn Skandinaavje

Pleatst op
logo.ensafh

Yn Fryslân is Harmen Sytstra benammen bekend om syn Iduna-stavering, in ortografy dy’t basearre wie op de argayske stavering fan Aldfryske rjochtsteksten. ‘Iduna’ is, sa’t wy witte, ek de namme fan it troch Sytstra oprjochte en redigearre literêre tydskrift (1845-1862). Yn dizze namme leit in ferwizing nei Iðunn, de Aldnoarske goadinne fan de dichtkeunst dy’t har kollega-goaden mei har appels boppedat de ivige jeugd joech. Net inkeld de namme, mar ek it idee efter Sytstra syn útstel, in histoaryske stavering foar it Frysk, hat syn oarsprong yn Skandinaavje. It wie ommers de Deenske taalkundige Rasmus Rask (1787-1832), dy’t yn Frisisk Sproglære (Fryske Spraakleare, 1825) úthâlden hie dat it Frysk al sûnt de 14e ieu útstoarn wie, en dat der inkeld brokstikken fan de âlde taal oerbleaun wiene.… Lês fierder

André Looijenga

Foaropwurd 79: terrarium fan taal

Pleatst op
logo.ensafh

Prachtich ommers dat Ljouwert ferline wike in stapke tichterby de titel Kulturele Haadstêd fan Europa kommen is. Foar de stêd en foar Fryslân soe dit predikaat moaie kânsen opsmite kinne. Mar jild en grutte projekten allinne helpe net, en de plannen hawwe tige ferlet fan konstruktive krityk, oars komt it dochs noch op ’e kop ferkeard.

Lân fan taal tsjinnet him oan. Ynienen binne der konkrete ûntwerpen fan dit multymediaal erfgoedsintrum en museum foar meartaligens, de nije dependânse fan Tresoar en Afûk. Mar moat soks eins wol wêze? Moat soks krekt dêr? En witte se eins wat se dermei moatte?

glêzen doaze

Op de webside www.lanfantaal.nl… Lês fierder

Johannes Beers

Besprek oersetting mearkes fan Grimm

Pleatst op
logo.ensafh

As bern hast gjin kar: mearkes komst oeral tsjin. It hat gjin doel dy der tsjin te fersetten, want oft it no in printeboek is, Disney-DVD of in ferhaal dat de juf fan it pjutteboartersplak fertelt, Readkapke, Frou Holle en Sniewytsje sykje dy allegear yn de earste jierren fan dyn libben op. Al kinne wy allegear de ferhaaltsjes wol neifertelle, dochs is it mar de fraach hoe goed wy de mearkes echt kenne.

Hokker heit fertelt hjoed-de-dei noch dat der mear as ien west hat dy’t besocht hat Toarnroaske te sykjen yn it kastiel dat mei toarnstruken begroeid wie. Hja stjerren in tryste dea, nei’t se fêstrekke wiene yn de struken.… Lês fierder

André Looijenga

Foaropwurd 78: ensafhierder

Pleatst op
logo.ensafh

Wy binne ensafh: wy geane fierder, wy geane troch. De namme fan ús literêr tydskrift jout al oan dat wy sels it ferfolch binne. Hast fjouwer jier lyn is it dat Farsk en Hjir ien waarden as ensafh. Hast tachtich digitale nûmers binne der makke, en yntusken sânentweintich papieren nûmers. En wy geane troch. Ensafh giet fierder.

Op dit stuit binne wy as redaksje ekstra drok dwaande mei de takomst fan ensafh. Der sille dingen feroarje. Hoe’t wy ús fernije wolle, sille wy ynkoarten sjen litte, op jo kompjûterskerm en op papier.

Mar jo kinne der wis fan wêze dat wy it miene mei de Fryske literatuer!… Lês fierder