Ienris yn de safolle tiid moat men jin útprate, de kop himmelje en it moed romje. Oars krijt men op it lêst in soarte fan fersmoargjen, ôfeart dat him fêst set en nei ferrin swierrichheden jout. Dat ik sels ek oan sa’n himmelaksje ta wie fernaam ik okkerdeis, doe’t ik my ûnder de dûs mei autosjampoo stie yn te sjipjen. Folle rook siet der net oan, mar it skomme omraak. It die bliken: de frou hie de tegels dermei dien. Dy begjinne der nammetlik moai fan te glimmen, en it wetter bliuwt der ek minder op lizzen. Dat lêste wie by my net it gefal, mar de plasse hat, nei wat wriuwen en poetsen, noait sa moai glânzge as doe. Yn alle gefallen wie it in teken dat ik it moed romje moast, dat ôfeart begûn fêst te setten. Soks hoecht jin oars net te fernuverjen. De stoartfloed oan faaie berjochten dy’t oer Fryslân weaget is ek net licht te achtsjen.
Dat begûn al mei de reuny fan de Kast. Earst hiet it mar foar ien kear te wêzen, mar rillegau begûnen se te driigjen om it foarfêst te meitsjen, en ek wer geregeld op te treden. Dêr wurdt men kjel fan. Hielendal doe’t op in stuit oer nije nûmers praat waard. Wer dat bombast, wer dy sjerpswiete ballads dêr’t men spontaan fan yn de loop rekket. It hat wat fan in horrorfilm. It meunster liket dea, mar ferriisd op merakelse wize. De Kast like deadien troch in kavia, besongen troch Slimme Schemer en Tido, mar ferriisd lyksa op merakelse wize. Hawar, om fan dat nijs te bekommen hie ik mysels traktearre op in film, De del fan ’63, en ik moat sizze dat dy gâns better wie as it orizjineel. Yn dy noflike steat fan ûntspanning hearde men ynienen in lûde gjalp út it achterlân fan Achtkarspelen. De tinktank dêr hie wikenlang de yntellektuele fermogens ta it uterste oansprutsen, en kaam op de lappen mei in prachtich idee: hynderranches foar net-Fryske miljonêrs. Fan de weromstuit naaide ien fan de eigen miljonêrs, Romke Kooyenga, út nei it bûtenlân. Sels hie ik dy oanstriid ek. De sljochtweihinne minslike geast is nammentlik net berekkene op safolle ynventiviteit. Mar goed, ik ferbiet my en liet it idee yn my omgean. Yn de earste oanrin like it eksimplarysk foar de megalomany fan bestjoerlik Fryslân. Dat is tradysje, en de ranches lizze wat dat oangiet yn ien roailine mei bygelyks it nije doarp fan omkearde Vikingskippen by Wierum, ik neam mar in foarbyld. Dochs begûn ik nei ferrin te wifkjen. Grif, de slompe jild dy’t yn it projekt stutsen wurde moast gie te’n koste fan de sosjale wenningbou: gjin betelbere wenten foar jongerein en senioaren. Mar de tinktank hie it wakker oer de ekonomyske boost dy’t it kommen fan de miljonêrs jaan soe. Ik realisearre my dat se gelyk hiene. Al dat fretten en reau dat oantúgd wurde moat, al dy feinten en fammen dy’t strontskeppe en hynsterosse kinne. Boppedat kin in searje as Bit fan Omrop Fryslân in prachtich ferfolch krije, want nei it ferwêzentlikjen fan it útstel leit der in set fan ynternasjonale alluere op de kamera’s te wachtsjen.
Miskien freegje sokke plannen om in oare wize fan oanpakken. Net fuortendrekt dy hâlding fan erchtinkenens en skepsis, mar ien fan iepenheid, ûntfanklikens, en in ree ta meitinken wêzen. Sa’n hâlding soe wolris folle mear opsmite kinne, benammen oan respekt en goodwill. Nim bygelyks de opslach fan Co2 dy’t aanst yn Fryslân plakfine moat. Yn eardere oanwiisplakken, lykas Groesbeek, wie de befolking mordikus tsjin, en is it regear nei oanlieding dêrfan omlizzen gien. Stadichoan komt te uzes no ek wat wjerstân. De reaksje fan minister Verhagen, minlik minske, briljant politikus en in sieraad foar in kristlike partij as it CDA, wie dúdlikernôch: it Noarden hat neat te seuren en meì net seure. Dy útspraak joech gâns betizing. De minsken út Oerterp en omkriten wisten net wêr’t er op doelde. It Noarden? De Ljouwerter hie oars ek al in rige oer it Noorderlands, dat de taal fan it Noorden wêze soe. Guon seine dat it foar de kust lei, ien fan de eilantsjes sûnder namme wie. Oaren besloegen dat wer mei de gek, en lang om let late dat ta fûle fjochterij.
Us foeget in oare hâlding, ek foar de minister oer. Wy moatte ree wêze om mei te tinken, om iepen te stean foar soksoarte problemen. Net allinne it Co2, mar ek de opslach fan kearnôffal, no’t it regear ynset op de bou fan mear sintrales. Dy rommel moat dochs in plakje ha, en wêrom net by ús? De ûntfolking fan it plattelân is in gegeven. It yn de grûn tropjen fan ôffal smyt wurkgelegenheid by de rûs op. De lêste trochsetters dy’t hjir by dy tiid noch tahâlde, kinne op dy wize moai oan de slach reitsje. Sa min is it fandinne allegear net. Boppedat strykt men de minister en dêrmei it regear – fan God de Heare oer ús steld – net tsjin de hierren yn, en dat is ek wat wurdich.
Om earlik te wêzen binne der ek net folle alternativen. Of it moat de wei fan autonomy wêze, it âlde selsbestjoer. Dêrta moat de steat herfoarme wurde, en wolle wy dat as nofterene Nederlanners? Of Noorderlanders? Of Friezen? Wolle wy wol ophâlde mei it subsidiearjen fan de Rânestêd? Wolle wy wol it ekonomyske heft yn eigen hannen ha, ynvestearje yn nije en besteande yndustry, der noed foar stean dat de jongerein net fuort hoegd om op in goede wize libje en wurkje te kinnen? Wolle wy wol de takomst sels stal jaan?