Dit is de sechsde ôflevering fan de foar in part op rym sette ferzje fan J. Slauerhoff syn ferhaal De laatste reis van de Nyborg. Andries Miedema hat hieltyd parten yn komprimearre foarm yn gedichten fongen, dy’t er foarôfgean lit troch in stikje tekst fan it oarspronklike ferhaal. Yn elke ôflevering wurde in tal gedichten + proazatekst jûn. De ôfleveringen folgje it oarspronklike ferhaal gronologysk. De eardere ôfleveringen stean op ensafh 1, 2, 3, 4 en 5 (sjoch Argiven).
De auteur seit oer it ferhaal en syn wurkstik:
‘Slauerhoff hat in prachtich n spannend ferhaal skreaun oer in bark mei in bysûndere lading en in bysûndere kaptein en bemanning. Op reis fan San fransisco nei Foochow oer de Stille Oseaan belibje se de rûchste aventoeren.
Om it ferhaal sa goed mooglik folgje te kinnen, haw ik it proaza yn de oarspronklike taal holden.’
Wa’t de oarspronklike ferzje fan it ferhaal hielendal lêze wol kin dat dwaan op:
It ferhaal is foar it earst yn boekfoarn ferskynd yn 1930 yn de bondel Schuim en as.
22
Een snerpende gil uit het ruim deed Soden opspringen en naar de kampanje rennen alsof hij de hel ontvluchtte. Fröben weerhield hem niet, trok met de twee anderen de sjorrings weer op de luiken, toen vielen ze daar in slaap. De kreten van onder wekten hen niet, de jammerklachten van Soden evenmin, eindelijk werd het ganse schip stil en dreef stuurloos voort.
Prau
Ieremoarns troch ’t helblau wek
hat de sinne strielen litten.
Foar dea dreau yn syn lek en brek
it skip in eilân yn ’e mjitte.
Ut ’e baai in lange prau
pagaaien batsten troch it wiet.
Fan ’e prau in stim klonk rau
doe’t wyn de Nyborg swinke liet.
De stjoerman wekker troch it skreauwen
fleach streekrjocht boppe yn ’e mêst,
seach ’t skip nei ’t fredich eilân driuwen,
kloppe Fröbom út syn rêst.
23
Deze stemde niet met vreugde in, maar zag onmiddellijk het nieuwe gevaar: zijn schip te verliezen, onbestuurd drijvend. Zonder aarzelen maakte hij het luik open, liet de ladder neer, alle hens aan dek; enigen grepen de onverwachte vrijheid, kwamen boven. Toen Fröbom dacht dat hij genoeg had, deed hij het luik weer dicht, ondanks het gehuil van de achtergeblevenen.
Yn petear
De mannen wezenleas yn ’t ljocht
hearden de oarders fan ’e kaptein.
De geien waarden flot belein,
sa kaam it skip op koerts en rjocht.
Dochs wat die de oarlochsprau?
Dêryn in man mei reade holle,
swaaiend, tsjok hast as in bolle,
him goaide de kaptein in tou.
Twa man oan board en yn petear.
By whisky waard de rolle keard:
de prau, lek makke, hong ûnklear
yn takels. De dikke wie ferheard.
24
“Het had anders kunnen lopen… Maar laten we zaken doen. Jefferson, administrateur. De plantage bestaat zes jaar, door mij gevestigd. Van ’t jaar voor ’t eerst grote oogst rubber. Wij willen je schip charteren nu we het niet te pakken kunnen krijgen en je kunt nog geld maken ook. In Zuid-Australië op de markt maakt een volle lading een paar honderdduizend. In drie dagen lappen we het oude karkas voor u op. Geen kosten. Nog vijfduizend toe als je in twee weken Adelaide haalt, voor elke dag later vijfhonderd minder.”
Hannel
Ferachtlik dat de kaptein lake.
“Twa wiken en om dizze tiid?
’k Haw yn it rûm myn eigen saken:
lju foar Foochow, sûnder piid.”
De Yank beprate ’t mei syn maat
en kaam doe mei in nije priis
en: “Eilanners gau obstinaat!”
Fröbom neamde him “Net wiis”.
De stjoerman kaam mei goede ried:
“Fyftich dollar jildt in holle,
de rubber mear of like folle,
op hûs oan dan, nei Adelied…”
25
“Jij mag een zeeman zijn, je weet niet wat een schipper aan zijn lastgevers verschuldigd is. De lading brengen waar ze wezen moet, door alles heen, als ’t niet anders kan. En de afgestorvenen moet je met eerbied behandelen.”
Rubber
Ferstuivere bleau de stjoerman stean.
“De liken sil ’k teplak bestelje”.
En tsjin de Yank: “Ik sil betelje
foar hout en wetter en wy gean.
De liken losse wy hjir net!”
Mar Jefferson wist fan gjin wiken:
“Alle kisten yn ien rûm set,
jo binne al te let, twa wiken,
en tweintichtûzen op de bank!”
Se ha tegearre hantsjebakt,
Fröbom besocht it noch mei drank,
dochs dronken teken’ er ’t kontrakt.
26
Het lijkenschip was rubberrunner geworden.
Lykprekaasje
Dêr lei it skip de oare deis
efter in palmbeammen wâld,
it wetter skraachwurk sûnder fâld,
de stoarm as fan in oare reis.
Op ’t foardek kaam in nije mêst
en ’t want waard dipper set.
In lykprekaasje droech syn lêst
út ’e lûken op, freedlik, beret.
Op ’e wacht mei seis man, hast tefolle,
yn ’e hân ’t laden gewear.
Gjint fan ’e dragers hie ’t begear
en easkje fan syn lêst de holle.
27
Vreedzaam vervoerden de wilden hun last en schenen geen begeerte naar het hoofd huns naasten te koesteren. Overal werd rubber gestuwd.
Stellerij
Rubber stoud oan dek, yn ’t rom,
de boat beladen oer syn merk.
De rook fan lyk en rubber hong om
’t skip, foar de passaat te sterk.
De skimer naam de prauwen op
it sjongen fan ’e wylden fûn
in draai nei dûns en skril gerop
mei koppen slingerjend yn ’t rûn.
“’k Wol se werom ha, eltse holle!”
Brinzgjend lulk wie de kaptein.
Al gau lykwols syn grym belein:
Losse koppen wie wat al te folle.
28
Beter een paar lijken tekort dan losse hoofden aan de liefhebbende bloedverwanten uit te leveren. Het was ook onmogelijk ze terug te krijgen.
Kisten oerboard
Wa soe de koppen helje kinne,
al byset yn ’e steile krater?
Wachtersgeasten te oerwinnen,
’t tinken dêroan al in flater.
Tsien kisten nachts oerboard en sonken
’t kreakjen klonk út ’t wetter hein
fan tebrizele hout en bonken,
dronken heard troch de kaptein.
Hy seach se sinken lyk foar lyk.
Lit gean. Fan rubber moast er ’t ha.
Syn eigen skoener, dêr op ta!
De hollen oan it Rona–roa-ryk.