1.
It ferlykjen fan de twadde edysje fan de Spiegel van de Friese poëzie (Meulenhoff) en Het goud op de weg (Bornmeer) is net even in putsje foar tusken it neigesetsje en de kofje troch. Om te begjinnen hawwe de boeken úteinlik in ferskillend doel: de Spiegel pretindearret in algemien-kanonisearjend oersjoch te jaan, wylst Het goud folle mear in essayistysk wurkstik is, bedoeld om in beskate fizy nei foarren te bringen.
It falt op dat de nije Spiegel de wrâld yn moat sûnder fatsoenlike ynlieding: hjir wurdt in kar makke en dus in boadskip presintearre, dy’t net eksplisyt ferantwurde wurdt, oars as mei in koarte ferwizing nei de (dizige) kritearia ‘eigen smaak’ en ‘literêre resepsje’. Literêre resepsje? It lûdet smûk, allinnich, der is net folle literêre resepsje yn Fryslân. Der binne wol resinsjes, dat wol sizze, krantestikjes.
Ik ha yn Het goud in ynlieding skreaun fan 10 siden, wêryn’t ik myn kar fan gedichten set yn it bredere ramt fan ûntjouwingen yn de Fryske poëzij. Ik wol net dat it publyk op myn blauwe eagen oannimt dat ik gelyk ha, ik wol in wize fan sjen op it aljemint bringe. It is bjusterbaarlik dat in grutte útjouwerij as Meulenhoff it poëzijpublyk wat dat oanbelanget mar wat swimme lit. En dat wylst de earste edysje fan de Spiegel in prima ynlieding hie, dy’t mei in pear oanpassingen sa oernommen wurde kinnen hie. Hjir hat wierskynlik meispile dat Het goud in heal jier earder ferskynd wie, en dat Meulenhoff en/of de gearstallers no koste wat kost mèàr moderne poëzij bringe woene as de konkurrint. Dan mar gjin ynlieding?
2.
In oar punt dat it ferlykjen dreech makket, leit yn it toanen fan de gedichten. De Spiegel lit se oer de siden trochrinne, wylst yn Het goud elk fers op in nije side begjint. In ferliking fan it tal siden dat in dichter yn beide blomlêzingen kriget, is dus net sinfol. Ek in ferliking fan it tal gedichten smyt te min ynformaasje oer de wurdearring op, want dan soene de dichters dy’t trochstreeks langere fersen skriuwe (Tsjêbbe Hettinga en Hessel Miedema bygelyks) altyd oan ’e koarte ein komme. En wat docht men mei fersen dy’t ûnderdiel binne fan in syklus? Telle dy as aparte fersen mei?
Dêrom is miskien noch de bêste en suverste metoade fan ferliking it njonkeninoar setten fan twa listkes mei dichters: wa hawwe de measte siden yn it iene en it oare boek? Ut sa’n bewurking kinne nijsgjirrige oanwizingen nei foarren komme oer de literêre ferskillen tusken de blomlêzers. Dan docht bliken dat de poëzij fan Tsjêbbe Hettinga troch de gearstallers fan de Spiegel it heechst wurdearre wurdt, mei 17,33 siden, op de foet folge troch Obe Postma mei 16,66 siden. Dêrnei komme Hessel Miedema (12 siden), Jan Wybenga (12), Douwe Tamminga (11), Piter Jelles Troelstra (11), Eppie Dam (10), Willem Abma (9), Albertina Soepboer (9), Harmen Wind (9), Douwe Kiestra (8,66), Baukje Wytsma (8,66), Tiny Mulder (8,33) en Abe de Vries (8,33).
Sa’n list ropt hoe dan ek in protte fragen op; dêrom is it spitich dat Teake Oppewal, Pier Boorsma en Geertrui Visser harren der fan ôfmeitsje mei ‘eigen smaak’ en ‘literêre resepsje’. Wêrom Willem Abma, Harmen Wind, Baukje Wytsma en Abe de Vries wol by de top-14, en Sjoerd Spanninga of Garmant Nico Visser net? En hoe komme Oppewal c.s. derby dat Harmen Wind mear plak fertsjinnet as Douwe Kiestra of Tiny Mulder? Wy moatte der nei riede.
Mear yn it algemien: jout it promininte plak foar dichters fan ús eigen tiid, dichters dy’t no skriuwe, net in wat fertekene byld fan de Fryske poëzijskiednis? It is fansels moai dat de Spiegel safolle wurdearring hat foar de aktualiteit, dêr is ek in literatuerbefoarderjend aspekt mei mank, mar ik soe net úthâlde doare dat de poëzij fan Hettinga út in literêr-histoarysk eachweid wei mear omtinken fertsjinnet as dy fan Obe Postma.
3.
Yn Het goud sjocht de sidelist der sa út (it tal siden is dus net te ferlykjen mei dat yn de Spiegel): Douwe Kiestra (22), Sjoerd Spanninga (22), Obe Postma (18), Jan Wybenga (18), Eppie Dam (16), Tsjêbbe Hettinga (16), Douwe Tamminga (16), Abe de Vries (16), Tsead Bruinja (14), Hessel Miedema (14), Tjitte Piebenga (14), Albertina Soepboer (14), Piter Jelles Troelstra (14) en Tiny Mulder (12). En dan hawwe Jacobus Q. Smink en Garmant Nico Visser ek noch beide 12 siden. (Ik jou dalik ta dat ik mysels te rij romte taparte ha, mar as meager ekskús fier ik oan dat de trijedielige syklus ‘De jacht’ mar leafst 6 siden beslacht.)
Yn myn list falt it promininte plak op foar wat ik yn de ynlieding by Het goud neamd ha ‘de tradysje’, mar likefolle romte ha ik jûn oan de beweging út dy tradysje wei. As de belangrykste tradysjedichters haw ik Douwe Kiestra en Obe Postma oanwiisd, as de belangrykste ‘baanbrekkers fan de fernijing’ Sjoerd Spanninga en Jan Wybenga. Dat fjouwertal hâldt elkoar presys yn ’t lykwicht.
Ik merk ek op dat yn de top-14 fan de Spiegel net mear as trije werklik ‘eksperimintele’ dichters steane (Miedema, Wybenga, Soepboer), wylst it der yn de top-14 fan Het goud seis binne (Spanninga, Wybenga, Bruinja, Miedema, Piebenga, Soepboer). Ik tel Smink en Visser foar it gemak mar even net mei. It docht bliken dat de nije Spiegel yn syn kar in stik konservativer en tradisjoneler útpakt as Het goud.
Fansels ha ik de klam lein op it belang fan Kiestra en Spanninga yn ’e wittenskip dat de literêre resepsje yn Fryslân – foar safier oanwêzich – foar beide net altyd sa posityf west hat. Dus dat is ien fan de essayistyske of miskien wol polemyske boadskippen. Der binne der wol mear, mar dêr sil ik hjir no mar net by stilstean: wêr’t it my om giet, is dat de Spiegel neat fan him hearre lit op it mêd fan de literêre diskusje. Teake Oppewal skriuwt op de site fan Tresoar wol dat mei nei oanlieding fan myn ynspanningen Kiestra en Spanninga der yn de Spiegel beide in fers by krigen hawwe, mar wat betsjut soks, as wy tagelyk mar oannimme moatte dat dichters as Wind en Willem Abma heger oanskreaun steane as Kiestra en Spanninga yn de Spiegel-top-14 net iens foarkomt? Datselde jildt foar in ynfloedryk fernijend dichter as Tsead Bruinja, ferline jier nominearre foar Dichter des Vaderlands.
4.
Wat is de sin fan in blomlêzing sûnder ferantwurding? De kommisje fan it Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds sil him dat ôffrege hawwe. Dy hat de subsydzje-oanfraach foar de nije Spiegel ôfwiisd. Alteast, it fûns stiet net neamd by it rychje subsidiïnten yn it boek. Dat nimt net wei dat op it mêd fan de algemiene befoardering fan de belangstelling foar Fryske poëzij fan de Spiegel al in posityf effekt útgean sil, dat leau ik dalik. It is hoe dan ek in prachtich boekwurk wurden, mei bulten geweldige poëzij, mar it leit net yn ’e reden dat de Spiegel ynfloed krije sil op de diskusje oer poëzij en poëzijskiednis yn Fryslân.
De gearstallers geane der bygelyks fan út dat it belang fan in poëtysk oeuvre grutter wurdt as it yn omfang groeit, sjoen it opfallende surplus oan wurdearring dat se hawwe foar bondelkampioenen as Wind, Wytsma en Abma. It liket my in kapitale misfetting. De wurdearring fan poëzij fynt plak yn ’e diskusje, op grûn fan poëtikale en literêr-histoaryske arguminten. It tal bondels dat fan ’e printer komt hat der neat mei te krijen. Oars hie Swaentsje Duursma op syn minst ien gedicht fertsjinne…
De Spiegel lit wat útlis oanbelanget neat fan him hearre en tinkt sa miskien in feilige middenkoerts te silen. Hoe’t blomlêzingen yninoar stekke, hat fansels ek te krijen, behalve mei smaakferskillen, mei it temperamint fan de gearstallers en miskien noch wol mear mei harren posysje yn it literêre fjild. Simpel sein, in dichter-essayist kin mear provosearjende nuveraardichheden úthelje as in wurknimmer fan in ynstitút. De lêste syn wurk hat ommers it offisjeel stimpel. Sa kin de Spiegel úteinlik net oars wêze as in troch Tresoar sanksjonearre besykjen om sûnder al tefolle ompaden ta in canon te kommen.
Mar ek myn wurkwize hat sa syn neidielen: ik kin ommers maklik fertocht wurde te preekjen foar eigen parochy. Het goud wie yn de eagen fan in kritikus as Piter Boersma benammen bedoeld om myn eigen poëzijstyl foar it fuotljocht te bringen (‘Abe syn missy’, Hjir 2008-5). It mei sa wêze dat op dizze wize gjin rjocht dien wurdt oan sawol de ambysjes fan Teake Oppewal as dy fan mysels, feit bliuwt dat der sa op reagearre wurde kin.
De reaksjes op beide blomlêzingen binne oer ’t generaal dêrom sunich. Alwer ien? Wa moat no wer sa noadich? Mar it aardige is dat by it ferskinen fan guon blomlêzingen allerhanne literêr ferkear op gong komt, der wurdt praat. Sa makke Harmen Wind him drok dat in produktyf ‘ikoan’ as Fedde Schurer net yn Het goud opnommen wie. Miskien wol om’t ik sjen litte woe dat it der net om giet hokfoar wichtige of minder wichtige rol immen yn de Fryske Beweging spile hat. Oft immen in ikoan is, of in oanstifter fan Kneppelfreed, of in útfiner fan in ferbrutsen ferbining, of in skriuwer fan 1.000.000 fersen, dat hat allegear neat te krijen mei in plak yn in blomlêzing.
Mar dy poëzij fan Kalma en Schurer dan, waard dy yn harren tiid net bewûndere, sitearre, neifolge, plagiearre en yn de breedste rûnten konsumearre? Jawis. Dêrom hawwe de gearstallers fan de Spiegel ek harren stjonkende bêst dien om út de hûnderten fan gedichten fan Kalma twa eksimpels te finen dy’t mei in bytsje goede wil noch krekt te lêzen binne, en dêrom hawwe de gearstallers fan de Spiegel harren werklik in slach yn ’e rûnte socht nei fiif fersen fan Schurer. Want it kritearium fan de histoaryske literêre resepsje hie harren foarskreaun dat sa’n ûnbidich stik leabrekkend wurk no ienris wisberet ferset wurde moast.
Gelokkich hoegde ik my yn Het goud minder drok te meitsjen oer it ‘represintatyf’ werjaan fan de resepsje fan dichtwurk yn de tiid dat it publisearre waard. Foar dy frijheid tankje ik de man fan de ‘ferbining ferbrutsen’ op myn bleate knibbels. Het goud is ommers yn essinsje in blomlêzing dy’t de poëzij fan hjoed ta stipe en oantrún wêze wol en dy’t gjin lippetsjinsten mear bringe hoecht oan de Beweging. It is in eigentiidske oardering, in foarm fan moderne skiedskriuwing.
5.
De Spiegel, oan de oare kant, katalogisearret dichters om harren poëzij mar sa tagonklik mooglik yn ’e kast te setten, mei ynjûn miskien troch de bibliotekêre foarleafde foar folsleinens sa’t dy ek wol op de Fryske Akademy oantroffen wurde kin. Elke dichter dy’t der in bytsje op liket moat mei, syn of har namme moat bewarre wurde foar lettere generaasjes. De omisjes falle dan wol namste mear op. Sa hat de Spiegel gjin inkeld gedicht fan Nyckle Haisma opnommen, om mar ien namme te neamen. Dat liket my in fersin. As represintativiteit in seleksje-kritearium west hie, dan hienen de gearstallers dochs net sa maklik om syn belangryke Heimweh-Fernweh-motiven hinne kind.
Nettsjinsteande boppesteande krityske kanttekeningen, falt der fansels in protte te genietsjen yn de Spiegel. Ik tsjut dan net op de trivialere folksteksten as it Frysk folksliet of de noait einigjende ‘Ballade fan Longerhou’, mar wol op geve gedichten wêrfan’t it my no spyt dat se net opnommen binne yn Het goud, bygelyks ‘Jiskedei’ fan Gerben Rypma, ‘De grut-ynkwisiteur’ fan Aggie van der Meer, ‘Hidde yn ’e appelbeam’ fan Piter Boersma en ‘Stille tocht’ fan Arjan Hut, om mar in pear te neamen. Yn dy gedichten spylje mytyske aspekten in grutte rol, in tema dêr’t ik achterôf wol mear mei dwaan kinne hie.
Yn alle gefallen kin de diskusje by it ferskinen fan sa’n blomlêzing net allinnich gean oer hoe ‘moai’ of ‘goed’ of ‘belangryk’ dit of dat gedicht is; foar in blomlêzer hearre de gedichten dy’t er opnimt ommers arguminten te wêzen foar in útstel dat er dwaan wol. Goede gedichten freegje om tsjutting, om kommentaar, se besykje om in plak yn it ferhaal fan de literatuer te krijen. Dat kommentaar binne Teake Oppewal, Pier Boorsma en Geertrui Visser ús dus noch skuldich.
*
Pier Boorsma, Teake Oppewal, Geertrui Visser, gearst., Spiegel van de Friese poëzie. Van de zeventiende eeuw tot heden (Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam 2008)
Abe de Vries, gearst., Het goud op de weg. De Friese poëzie sinds 1880 (Utjouwerij Bornmeer, s.pl., 2008)