Sûnt in jier wenje en wurkje ik yn Oaxaca, in grutte stêd yn it suden fan Meksiko. In jier as wat lyn ha ik in skoftsje yn Meksiko studearre, en sa bin ik yn de kunde kaam mei in wyfke dêr, en in jier lyn ha ik besletten it dêr foar ûnbepaalde tiid te besykjen. Dan komt der by in relaasje faak ek in skoanfamylje om ’e hoeke te sjen, en no blykt de helte dêrfan út in mysterieus plak yn ’e bergen te kommen dêr’t eltsenien it hyltyd oer hat, in plak dat trochgeans oantsjut wurdt mei ‘it doarp’. It moat in ôfgelegen plak wêze mei ekstremen, sa no en dan binne der grutte feesten, mar normaal is it in stil plakje mei in protte natuer. En al dy tiid rôp eltsenien hjirre hyltyd: ‘dan en dan nim ik dy mei nei it doarp.’ Mar oant dizze dei ta hienen se harren wurden nea wier makke.
It wie ien fan dy saterdeis wêrop’t je eins neat pland hiene, it ynternet wat ôfstrune, de planten wetter jouwe mocht it wetter einlings wer komme, en de hûn waskje. It earste en it lêste wie al gau bard, en it middelste moast noch in pear dagen wachtsje, want de gemeente hie de rekkens net betelle en dat betsjut hjirre yn Oaxaca in pear wike gjin wetter. Op it momint dat ik it hûntsje yn ’e sinne sette om te droegjen kaam de frou nei bûten, oft ik ek nocht hie oan in reiske nei ‘it doarp’, ik moast al in jier lang ferhalen oanhearre oer dat plak, en in ferskaat oan minsken hie my alris útnoege, mar of ik moast wurkje, of hja lieten it ôfwitte, dus ik hoegde der net lang oer nei te tinken en stimde ta. Doe kriich ik te hearren dat ik oer in healoere al op ’e hoeke wêze moast, dêr’t in omke my oppikke soe. Ik hie dy deis noch gjin iten hân, en my al twa dagen net wosken, dus dat moast noch gau even, mar om fjouwer oere stie ik nei in heale panne brune beantsjes mei wiet hier en in machette ree op ’e hoeke. Thús seine se dat ik dat mes meinimme moast. Ik hie wolris ferhalen heard dat dêr nochal wat slangen binne, dus dat soe in ferklearring wêze kinne. Dêr koe ik út opmeitsje dat it gie om rattelslangen en in swarte njirresoart dy’t nochal giftich skynde te wêzen, mar oant no ta hie ik dat allinne mar fan hearren en sizzen. De iennige slang dy’t ik hjir yn it wyld sjoen ha, wie in boa fan oardel meter. Dat wie op in stik sândyk tusken de grins fan Meksiko en Gûatamala, mar dy wie al deariden. In wyt soarte skorpioen is it iennige gefaarlike bist dat ik hjir inkeldris tsjinkom.
Nei in kertier wachte te hawwen op ’e hoeke kaam dan einlings de earder neamde omke oansetten. We stapten yn in taksy nei it folgjende plak fan bestimming ‘la casa del pueblo’ (‘it hûs fan it doarp’). It doarp dêr’t wy hinne soene is ien fan de doarpen dy’t him organisearre hat om syn fuortbestean te rêden, en dat betsjut dat it yn inkelde grutte stêden komitees hat fan minsken dy’t yn it doarp berne binne, dat om de bân mei de oarsprong net te ferliezen. En om yn dy stêden in sintraal punt te hawwen hie men dêr in hûs foar oanskaft. By dat hûs stie in âlde bus te wachtsjen dy’t ús nei it plak fan bestimming bringe soe. Ek dêr wiene in soad manlju mei kapmessen en it waard al gau dúdlik dat der arbeide wurde moast. Offisjeel soenen we om in oere as fiif dy kant op, mar nei lokaal gebrûk wie it net mooglik om foar kertier foar seizen op paad te wêzen.
Ut de stêd wei kamen we yn in berchlânskip, dat men normaal yn films sjocht. Al gau bestie de wei út smelle paden njonken djippe steile berchhellingen. En op guon plakken wie de wei fuortspield troch de swiere reinbuien fan it lêste reinseizoen. Op dy plakken wie der neat mear as in ymprovisearre sândyk. Ien dy’t de Fryske flakten wend is kriget it dêr wol wat benaud, mar it oare folk yn ’e bus die as wie it allegear gewoan. Nei sa’n oardeloere begûn de helper fan de bussjauffeur Ingelsk tsjin my te praten, hy hie in pear jier yn Amearika omslein en koe him der aardich mei rêde. En om de ien as oare reden miene se hjir hyltyd dat ik in Amerikaan bin. Hy frege my: ‘Sjochst dat doarp dêr yn de fierte?’ Ik antwurde befêstigjend. ‘Dêr geane wy hinne.’ Moai tocht ik, dat is net al te fier. Mar it probleem mei bergen is dat efter elke bocht in nije djipte leit dêr’tst omhinne moatst. As men dan ek noch in healoere opûnthâld hat troch in lekke bân blykt in tripke fan in dikke tachtich kilometer fjouwer oeren te duorjen.
Doe’t we op it plak fan bestimming oankamen, wie it in oere as tsien. It doarp op himsels wie in grutte ferrassing, ûnderweis wienen de lêste wenningen dy’t we tsjinkamen foaral boud fan âld hout en rustige golfplaten, en de wegen wiene poere modder, mar hjir hie it wol wat wei fan in toeristysk oard. We hâlden ho yn it sintrum foar in kreas boud gemeentehûs, dêr’t ek in nije tsjerke en in oerdutsen basketbalfjild wie. It oare punt dat my opfoel wie dat alle wegen bestrjitte wienen, net sa’t wy it yn Fryslân wend binne mei klinkers, mar mei de tradisjonele betonplaten dy’tst yn Meksiko oeral tsjinkomst. We waarden nei in seal laat dêr’t de oare groepen al drok yn petear wienen. It wie oars neat as geseur oer âlde kij en de organisaasje fan dit barren dy’t besocht it lijen wat te besljochtsjen. De measten wienen dan ek bliid dat se wer nei bûten koenen. Nei in pear praatsjes waard ik meinaam troch in omke dy’t dêr in húske hie. Earst besochten we noch wat iten en drinken byelkoar te skarreljen, mar it wie al sa let dat eltsenien te sliepen lei. Sadwaande moasten we it dwaan mei bôle mei tomaat, tsiis, en avacado. En wetter, want ien hie sa tûk west om de molke te ferjitten yn de winkel. It foardiel wie dan wol wer dat dit ien fan de seldsume plakken yn Midden-Amearika is dêr’tst it wetter sa út de kraan drinke koest. It húske wie in hok makke fan adobe, en tadutsen mei golfplaten. Adobe is in mingsel fan klaai, modder, strie, wetter en mear fan soksoarte guod dat pleatslik oanwêzich is. It is sterker as bakstiennen en beton, mar ek folle swierder. It oare foardiel dat it hat bûten dat it goedkeap is, is dat it sawol waarmte as kjeld fêsthâldt, nachts binne dizze huzen waarm omdat se de waarmte fan de dei noch hawwe, en deis fris troch de kjeld fan de nacht. Yn it húske hie er twa bêden, in tafel mei wat stuollen en in gasstel, it húske wie bûtendoar. Foar de manlju hiest in pear beammen, en foar de froulju hie er in hokje timmere. De oare moarne waard ik al betiid wekker makke. Earst tocht ik dat it de wekker fan omkes tillefoan wie, mar letter fertelde er my dat se dêr alle dagen om fjouwer oere moarns de klokken liede. Tagelyk waard ek de hiele populaasje ezels en hoannen wekker, dat folle sliept ha ik dêr net.
Doe’t we de klean oanhienen, giene we by in muoike oan dêr’t we noch wat ôfjaan moasten. Dêr krigen wy iten oanbean. Dêrnei moasten we ús melde op it plein en waarden de groepen yndield. Wy sieten yn de lêste groep en dat betsjutte dat we twa oeren wachtsje moasten foar’t we dy kant op koenen. Wêrhinne wie my noch hyltyd in riedsel. Krekt foardat we fuort soenen, liet ien my in flesse drank sjen, dus ik ha noch mar gau in pear stikjes bôle byinoar skarrele want myn fermoeden dat it mear in sûpreis as in wurkreis wurde soe, waard al fluch befêstige. Earst gongen we oer de iennige tagongswei dy’t it doarp ryk wie werom nei de haadwei. It grutte ferskil wie, dat de earste bestie út sân njonken in djipte fan tsientallen meters, en de twadde wie asfalt mei berm en bosk oan beide kanten. Dat it doarp wat dreech te berikken is, kin ferklearre wurde troch syn skiednis. Doe’t de Spanjoalen in fiifhûndert jier lyn kamen, hiest groepen minsken dy’t útnaaiden en nije delsettingen stiften. En dit blykte ien fan dy doarpen te wêzen. Dat is ek de reden dat de measte minsken dêr gjin Spaansk hawwe as memmetaal, mar it Zapoteeks, wat we ferlykje kinne mei it Frysk yn Nederlân. Dan begripe je einlings it Spaansk wat, en dan krije je dat bargedútsk om ’e earen.
Ienkear op it plak fan bestimming waard al gau dúdlik dat de fegetaasje dêr foar in grut part itselde is as yn de Fryske Wâlden, wat dus in oangename ferrassing wie nei in jier lang fan mango-, banane- en jacarandabeammen. En op it momint dat ik dêr yn myn oertinkingen fersonken stie, waard my it earste glês tequila al yn ’e hannen drukt, de dei begûn dus al goed. Der moast in stik fan ’e berm rûme wurde. In groep fan in tritich man mei kapmessen fleagen drekst de berm yn en kapten alles om wat se tsjinkamen, oant komplete beammen mei in trochsneed fan in tritich sintimeter ta. It doel wie dat der in sicht fan trije meter wêze moast. Sa gie it in oere as twa troch, in stikje rinne, en dan wer in soad beammen fermoardzje, want op it lêst gienen der ek beammen om dy’t ûnmooglik it sicht hinderje koenen. Op in stuit fûn ik in legerpet yn de berm. Nei wat freegjen waard it my dúdlik dat der yn dizze gebieten in groepearring omswalke dy’t in revolúsje ha wol, en dat eventueel mei geweld. Dat ferklearre dus ek de militêre wachtposten dy’t we op de hinnereis in pear kear foarby moasten. Oan it ein fan it part dat we kappe moasten kaam der wer in polityk oriïntearre praatsje oer âlde rûzjes tusken ‘it doarp’ en har buorren, mar lokkigernôch wie der ek ien sa wiis om my in boarrel en wat iten yn ’e hannen te drukken. Nei in klimtocht nei in heger stik, om fan it útsicht te genietsjen, kuieren we wer werom nei it plak dêr’t de auto’s ús efterlitten hienen.
Dêr wêr’t de sândyk nei it doarp begjint is ek in restaurant, dêr waarden al gau wat tafels en stuollen klear set, en krigen we in miel iten oanbean (swarte beantsjes, rys en in gehakmingsel). Tagelyk kaam der ek ien oansetten mei in pear sherrycans mei drank dat wy yn plastic bekers opdronken. It wie net fan it alderbêste guod, mar út fatsoen ha ik der dochs mar in pear fan opdronken. Nei it iten moasten we plak meitsje foar de oare groepen, mar se bleaunen ús fansels wol byjitten mei drank. Sa gie it sosjale barren noch in skoftsje troch, en doe wer mei de bus op it doarp oan. Dêr wie earst wer it safolste polityk oriïntearre praatsje oer wikselingen fan bestjoer en de mooglikheden om werom te gean nei it bertedoarp, oant ien my frege: ‘Hast ek sin oan frisdrank, want ik wol gjin alkohol mear ha.’ No dat wie my wol goed, we hienen noch in twatal oeren foardat we wer op hús oangean soenen, dus wêrom net. Hy naam my mei nei in lokaal doarpswinkeltsje dêr’t by tafal noch in tweintich man fan de groep wienen, der kamen al gau in pear doazen bier op tafel. De weromreis wiene wy mei in tsien man, dy’t de oare deis betiid oan ’t wurk moasten. Letter hearde ik dat de rest de oare deis of mei in gigantyske kater, of mei in healfol glês sterke drank út de bus stapt binne.
Doe’t we by de bus oankamen, wie der hast noch gjinien, ek al wienen we al in healoere te let. Dus ha we noch mar in kertier wachte wylst de sjauffeur sa no en dan toetere om oan te jaan dat er fuort woe. Doe’t we einlings safier wienen, wienen we mei in tsien man. Allinne de bussjauffeur en in oare inkeling wie net besopen, de helte kaam de bus yn, mei de flesse yn ’e hân. It earste stik fan de weromreis bestie dan ek foaral út pisstops, oant de measte sûplappen yn sliep fallen wienen. Doe’t we krekt úteinset wienen, frege ien fan de oaren oft ik de hoes fan syn machette tekenje woe. Mar hy hie krekt syn pennen mei de dronken harsens ta it rút útsmiten, dus dat gie oer. De weromreis wie fierders krekt it omkearde fan de hinnereis. It part dat doe tsjuster wie, wie no ljocht en omkeard. Dus no hie ik de mooglikheid om it oare part fan de reis ris goed te besjen, we kamen bygelyks it berteplak fan de âld presidint Benito Juarez tsjin, it berteplak fan in gûverneur dy’t ik net koe, in pear âlde mynstedsjes en in gebiet dat him konsintrearre op it kweken fan forellen. Dus ek al wie de tocht min ofte mear in oanslach op ’e lever en nieren, hie it ek syn kultureel part en wie it seker wol de muoite wurdich. It ekskús foar de reis wie de arbeid, mar it eindoel wie dat de ferlerne soannen harren wer ien fielden mei harren bruorren en de bertegrûn, en dat like aardich slagge. Mar spitigernôch ha ik ek dizze tocht neat sjoen dat ek mar op in slang like.