Frysk, Frij en Frânsk
Dat wie noch ris in aardich mailtsje fan de redaksje fan de Ensafh: ik bin befoardere. Wie ik earst sa no en dan te gast, no bin ik neffens Cornelis en it kolofon fêste meiwurker. En no moat ik, al is it mar foar myn eigen gefoel, om de wike in kollum skriuwe. Dat muoit my net. Dêr spoeket my altyd safolle troch de holle dat alle wiken sûnder problemen ek wol kinne soe. Mar der is wol wat oars: myn Frysk is net sa bêst. De yn’s en in’s wolle net altyd goed te plak stean, dûnsje alle kanten út, de ch’s en g’s doge ek net. En it bart my (te) faak dat ik tink dat er in T foar de S moat. Mar as de redaksje tinkt dat ik it kin, as Willem tinkt dat ik it kin en mei in earste blik oer myn stikjes gean wol, dan wol ik mei in protte wille wol fierder.
Der is wol in oar probleemke. Ik hie krekt beslêtten dat myn Frânsk tefolle hiaten hat en my by de LOI ynskreaun foar in kursus Frânsk. Lêze is net in grut probleem, prate en skriuwe ho mar. Yn it Frysk is it krekt oarsom: prate gjin probleem. De tiid dat ik oan ús buorfrou yn Aldwald frege oft ik it gers eefkes skilje koe wylst ik it gas bedoelde of tsjin de boer it oer kijen hie wylst ik in ko bedoelde, leit achter my. Ik rattelje in ein wei yn it Frysk. Mar lêze en skriuwe?
En no: wat moat ik? Ik wol myn Frânsk ferbetterje, ik wol myn Frysk ferbetterje. Kin ik dat tagelyk? Gjin idee. Of moat ik mar lykas Trinus Riemersma dwaan en in eigen stavering betinke? Foar alle dúdlikens: ik bin gjin Riemersma! Mar dan bin ik ynkoarten wol Frysk, Frij en Frânsk. Of Ensafh dan noch bliid mei my is wit ik net.
Anneke van Renssen
Babel
It wie op ien fan dy kulturele jûnen fan Keunstwurk dat wy yn de kunde kamen mei in Dútske studinte. Hja fertelde dat se in soad war die om it Frysk te learen. Se wie hjir foar stúdzje en wie ta de ûntdekking kaam dat der twa soarten Frysk praten wurdt: Frysk fan ’e klaai en Frysk fan it sân. Moast sy dêr no in kar út dwaan?
Ja, stimden wy ta, dy skieding is hast krekt sa slim as dy tusken Flamingen en Walen.
Is ’t werklik wier?
Jawis, brulden wy, de wâldmannen tsjin de klaaikluten.
Wy stiene mei in ploechje oan de bar, sy wie in jier as tweintich en woe witte wêrom’t wy laken.
No ja, der binne mear farianten fan it Frysk.
Fertel, sei se.
Yn de alve stêden prate se stedsk of stedsfrysk, net ien stêd gelyk, boppedat hawwe Kollum en It Hearrenfean ek in eigen ‘stedstaal’, hoewol’t it gjin stêden binne. De dichter Eppie Dam skreau sels in bondel poëzij yn it Pompster dialekt, wylst Kollumerpomp mei in Tom-Tom noch net te finen is.
No, seit se, der is noch hiel wat te dwaan foar my.
Wis, sizze wy, mar ast no de saak kompleet ha wolst dan moatst ek de eilannen bestudearje, want Skylge, Skier en It Amelân en Flylân wike elk op eigen wieze ôf fan it standertfrysk. En op ’e Lemmer hawwe se tal fan ôfwikingen, yn Koudum sprekke se it Frysk oars út en Zwaagwesteinde hjit yn har eigen taaltsje De Westereen, dêr ite se in soad ‘bole’.
O, goed dat ik dat hear…
It Bilt en it Bilkertsk moatst fansels net ferjitte. Hja hawwe sels in eigen folksliet. It lêste fers wol hawwe dat:
Bilkerts binn’ fan ’t stoere Hollâns-Frise skaai;
Wrotte en wrame op hur sware fette klaai;
Prate ’n aigen taaltsy, houwe fan plezier; )bis
An wat hur útwryks lykt, hè se danig ’t mier. )
Nee, ik sil der om tinke.
Se liket hieltyd ûnwisser te wurden. Se seit neat mear. Wy gnyskje.
Wy binne der noch net.
Want dêr is noch dichter-skilder Anne Feddema, dy’t stelt dat ast de strjithoeke omgiest, der alwer oars praat wurdt. En om it noch wat bûnter te meitsjen, hantearret er eigenmakke taalregels.
Noch in nivo leger: de tante fan Anne Wadman [Liesbeth de Jong] brûkte wurden dy’t yn gjin wurdboek te finen binne, as knûkerich en rustich. Hy neamt it in soart twapersoansideolekt.
Wy bestelle noch in rûntsje en winskje har in soad sûkses mei har taalstúdzjes, en sizze dat wy har graach nochris fierder op ’e hichte bringe wolle fan taalsaken of helpe wolle by oare problemen. Teminsten, as sy der krekt safolle niget oan hat as wy. Dan moatte wy it mar ris oer Esperanto hawwe.
Willem Winters