It antwurd op de fraach : Wêrom dochsto ôfstân fan de Nederlânske nasjonaliteit is yn essinsje ienfâldich. Omdat it myn eigen net is. Ik bin nammentlik in Fries en ha út dy reden de Fryske nasjonaliteit. En dat gegeven, dy Fryske nasjonaliteit, wol ik werom sjen yn de gemeentlike basisadministraasje, op myn ID-kaart of yn myn paspoart; brûke kinne op alle mominten dat dêr nei frege wurdt (en ek as der net nei frege wurdt).

Nasjonaliteit tsjut de relaasje oan tusken in yndividu en in steat, kultuer of loyaliteit. It begryp hat in dûbele betsjutting:

1 It hawwen fan it steatsboargerskip fan ien of mear lannen;

2 It op grûn fan komôf of ôfstamjen hearren ta in etnisiteit en (as dy der is) de naasje; nasjonaliteit stiet yn dy definysje los fan it steatsboargerskip.

Dat lêste is belangryk om’t it op de Fryske sitewaasje slacht. De betsjutting fan it steatsboargerskip wykt ôf fan de bestjutting fan nasjonaliteit. Steatsboargerskip jout in boarger beskate rjochten en plichten, lykas it rjocht om diel te nimmen oan it politike proses yn in lân, en om bygelyks oanspraak te meitsjen op medise en sosjale foarsjennings.
It begryp nasjonaliteit tsjut oan dat ien part is fan in mienskip mei in nasjonale identiteit, sa as in mienskiplike etnisiteit of kultuer. Hjir trije foarbylden om ien en oar dúdlik te meitsjen:

1 Minsken kin de Koerdise etnisiteit ha en ta de Koerdise naasje hearre (definysje 2), tagelyk kin deselde minsken bygelyks it Turkse of Syrise steatsboargerskip ha (definysje 1).

2 Sorben hâlde it Dútse steatsboargerskip (definysje 1), mar de Sorbise etnisiteit (definysje 2).

3 Basken diele in mienskiplike Baskise kultuer en etnisiteit, mar kin it Spaanse of Frânse steatsboargerskip ha.

Oerset nei ús sitewaasje: Friezen kin de Fryske etnisiteit ha en ta de Fryske naasje hearre, en tagelyk Nederlânsk steatsboarger wêze. De fraach is fansels: erkend de Nederlânske Steat de Friezen as etnisiteit en as naasje? It antwurd is: Ja, dat dogge se. Nederlân hat dat dien troch it ûndertekenjen fan it Ramtferdrach Nasjonale Minderheden (Kaderverdrag Nationale Minderheden).

It Ramtferdrach Nasjonale Minderheden is in ferdrach dat op 1 febrewaris 1995 troch de leden fan de Ried fan Europa sletten waard. Nederlân hat it ferdrach ek op dy datum ûndertekene. Pas op 30 novimber 2004 waard it útstel oannommen troch de Earste Keamer. Op 16 febrewaris is it Ramtferdrach troch Nederlân úteinlik ratifisearre en op 1 juny 2005 fan krêft wurden. Sadwaande bin de Friezen no yn Nederlân en Europa erkend as echte nasjonale minderheid. It ferdrach hat betsjutting foar de (minske-) rjochten, lykas it frij brûken fan jins taal en it uterjen fan jins eigen kultuer en identiteit. It wurd Nasjonaal yn it Ferdrach fan Nasjonale Minderheden wol sizze dat soks foar alle Friezen jildt, dat Friezen dêrby as natio, as folk sjoen wurde.

It doel fan it Ramtferdrach is it beskermjen fan de rjochten fan nasjonale minderheden en har juridyske erkenning yn de ferskate lannen. It Ramtferdrach wol de folsleine en effektive gelikensens fan nasjonale minderheden fuortsterkje troch betingsten op te stellen dy’t it har mooglik meitsje har kultuer te beskermjen en te ûntwikkeljen en har identiteit te behâlden. De Steat der Nederlannen ferplichtet him hjirmei om te wurkjen oan it behâld, it earbiedigjen; mar ek om de passende betingsten te skeppen foar de fierdere ûntwikkeling fan de Fryske eigenheid as nasjonale minderheid, sa as yn it Ramtferdrach oanjûn wurdt, út te drukken.
Op basis fan it goedkarren fan it Ramtferdrach erkenne se dat der op niisneamde grûnen sprake is fan in Fryske nasjonaliteit. Yn de Nederlânske Steat bin der no twa erkende nasjonaliteiten. As Nederlânsk steatsboarger ha ik dus de Fryske nasjonaliteit. Fan belang bin fierders noch de artikels 15 en 17 fan de Universele Ferklearring fan de Rjochten fan de Minske (ik jou hjir allinne artikel 15):

• Ieder mens heeft recht op zijn eigen nationaliteit
• Niemand mag willekeurig worden beroofd van zijn nationaliteit, noch van het recht van nationaliteit te veranderen.

Op dit plak moat ik even yngean op it begryp nasjonaal. Mar al te faak is der betizing (bewust en ûnbewust) oer it brûken fan de wurden nasjonaal en nasjonalisme. Yn ferskillende media mar ek yn saneamde literêr/artistike rûnten wurdt gauris nasjonalisme of sels nasjonalistys brûkt dêr’t it gewoan nasjonaal wêze moat. Nasjonaal slacht op in hiel folk, wylst it nasjonalisme it eigen folk boppe oaren stelt. Wy ha bygelyks nasjonale feestdagen, gjin nasjonalistise. De FNP is de Fryske Nasjonale Partij, net de Fryske Nasjonalistise Partij. Dêr komt, yn de wurden fan Bernardo Atxaga, dit noch by: ‘Nasjonalisme is in ferwyt dat se allinne lytse kultueren meitsje.’

Oant no ta ha ik it fral oer de formele kant fan de saak hân. De betingsten om offisjeel as Fries registrearre te wurden bin der, mar it sil net sûnder muoite en ynspannings gean. Dus kin men jin ôffreegje: Wêrom al dy drokte? Wat kin it skele, wat makket it út? Wolno, dêr bin ferskillende redenen foar. Nei eigen goedachtsjen sil ik in stik of wat neier besjen.

It sichtber meitsjen en befêstigjen fan de Fryske nasjonaliteit hat u.o. te krijen mei it unike plak dat Fryslân en it Frysk yn it palet fan folken en talen yn Europa ynnimt. Dat plak fan folk en taal betsjut rykdom, de rykdom fan ferskaat. Just yn in tiid fan mondialisearring, fan Vermassung en Gleichschaltung (om mar ris in besibbe taal te brûken) is it o sa belangryk om dat wat unyk en oarspronklik is te hoedzjen en te noedzjen; omdat, sa’t de bodder Harmen Sytstra al sei, it ferdwinen, ek fan de lytste taal, ek fan de sljochtste kultuer, hoe dan ek in ferearming betsjut. Elk minske en elk folk is unyk. Om dat bewustwêzen fuort te sterkjen wol ik myn nasjonaliteit belibje kinne.
Myn beslút hat ek te krijen mei it rjocht op selsbestimming, de frijheid fan it yndividu. As yndividuele frijheid sjoen wurdt as in ûnmisber betingst foar de meast positive ûntjouwing fan dat yndividu, jildt soks lyksa foar in naasje. Foar in positive ûntjouwing fan Fryslân is it erkennen fan jins eigen nasjonaliteit in belangrike stap. Pas dan, as Fryslân en it Frysk út de sfear fan it VVV-paspoart, Donald Duck en bûter brea en griene tsiis komme, kin in begjin makke wurde om sels de takomst oer alle boegen stal te jaan.

Mei it each op alle feroarings dy’t deroan sitte te kommen (u.o. it landsdeel Noord) kin it bewust wurden fan jins plak en identiteit in stipe wêze om foar de eigenheid te kiezen. Net allinne út sentimint, mar benammen ek út sûn ferstân en realisme wei. As yn in religy wurde de seinigingen troch de profeten fan de grutskaligens oer ús útstoart. It iene grutskalige foarstel jaget it oare. Mar as men de mienings fan tal ekonomen folget, docht bliken dat dy krekt pleitsje foar lytse steaten en ferbannen, omdat dy oer it generaal gâns better opwoeksen bin tsjin de troch it finânsjele kapitalisme feroarsake krisisferskynsels. Dyselde wetmjittigens jildt foar in steat en syn gewesten. Ek út dy reden is it winslik dat Friezen har bewust wurde fan de eigen nasjonaliteit, kieze foar de minslike mjitte en de foardielen dêrfan op de koarte en langere termyn.

Op dit momint wurdt de klam lein op de rykdom fan eigen taal en kultuer troch it fenomeen fan de Kulturele Haadstêd. Ljouwert wol him kandidaat stelle, en no docht bliken dat unisiteit en oarspronklikens wol ris it grutte ferskil meitsje kin yn de race mei de oare kandidaat-stêden. (Dit is net it plak foar in pleit, mar it is te hoopjen dat de polityk oer syn eigen skaad stapt en de útdaging oannimt.) Ienheid yn ferskaat is it biedwurd, en Ljouwert, as haadstêd fan Fryslân, kin dêr by útstek oan foldwaan.

Moat ik it ek noch ha oer de striders en bodders dy’t my foargien bin, oer de minsken dy’t har ek no noch alle dagen ynsette foar taal en kultuer, oer ús heit en mem, pakes en beppes; elkenien dy’t de naasje makke ha, meitsje ta wat it is en wurde sil? Fansels moat ik dat. It is mei de grutst mooglike achtinge, respekt en wurdearring dat ik oan al dy minsken in salút bring troch te kiezen foar de Fryske nasjonaliteit. Ik wol hjir ek noch oan taheakje dat ik net de earste bin dy’t dizze stap set. Sjoerd Groenhof fan de Harkema wie de earste, folge troch Wolter Jetten en Chris Hes (tekenje ek de petysje op www.wiismeifryslan.nl om tûzen hantekeningen te krijen y.f.m. in eventueel juridysk ferfolch). By dizzen rop ik elkenien op om itselde te dwaan en dat rychje oan te foljen. Mei alle negative berjochten dy’t oer Fryslân yn de media ferskine kin men jin as ynwenner fan dy provinsje bytiden moedeleas fiele, machteleas miskien, op mominten. Om dat te feroarjen kin men kieze foar de wei fan it geweldleaze ferset sa’t dy troch u.o. histoarikus Kerst Huisman propagearre wurdt. Ik bin fan betinken dat it kiezen foar de eigen nasjonaliteit dêr in ûnderdiel fan wêze kin. As ik minsken oprop of útnoegje om itselde te dwaan ha ik it net allinne oer minsken dy’t hjir berne bin en Fryske âlden ha, mar ek dyjingen dy’t bygelyks adoptearre wurden bin, ymmigranten dy’t har hjir ta wenjen set ha en thús fiele; flechtlingen dy’t nettsjinsteande in beskaat belied te uzes in feilich ûntwyk fûn ha. Mei-inoar stean wy sterk.

Ta beslút wol ik graach Douwe Kalma sitearje, sij it yn oanpaste foarm:

‘Maklik hat it Fryske libben noait west. Dat erfskip oan te nimmen is in died fan moed. Wylst it te hoopjen is dat elke Fries, âld of nij, it oannimme sil, is it ek te winskjen dat net ien it lichtfeardich docht. Mar hja dy’t it oannimme sil, as se de âlde tuorren fan de doarpen dêr stean sjogge, de wynmûnen, as se fan de dyk ôf stoarje oer de see, as se tinke oan de striid, it wurk, de âlde trou, yn harsels fiele: dit yndie is adeldom. En se sil begripe dat ek dizze adeldom ferplichtet; en hja, foarbygeande ferskiningen, bûn oan inkele tsientallen fan jierren, sil dat toch kenne as har heechste en djoerste plicht: sa te libjen en te dwaan dat troch har it Fryske erfskip, útwreide en ferrike, oerlevere wurdt oan de takomst.’