Yn ’e kearn liket it libben in kwestje fan opienfolging fan oarsaak en gefolch. Dêrom die it my tige deugd doe’t Hear Toestanden, in âlde en demintearjende man dy’t yn it Bartholomeus

Gasthûs op ’e Lange Smeestrjitte wennet, my ris ‘een prettige oorzaak’ tawinske. Ik seach him nei yn syn wankele gong en liet syn wurden yn my omgean. ‘Een prettige oorzaak,’ herhelle ik de wurden foar mysels, ‘dat is … Dat is geniaal! Wat wolle je noch mear?’ In ‘prettige oorzaak’ moat hast wol liede ta goede gefolgen!

It ferbân tusken oarsaak en gefolch, yn ’e filosofy neame se dat kausaliteit, is in yngewikkelde saak. It ferbân bestiet yn allerhanne soarten en fariaasjes. Sa makket it bygelyks út wêr’t ik myn glês wetter delset. Wêrfoar’t it wat útmakket blykt letter. Bygelyks as ik by it oereinkommen út myn bureaustoel it glês omstjit. Dêrom set ik it sa del dat ik it sels net gau omsmite sil, mar goed, je witte nea watfoar baan de tennisbal fan it buorjonkje nimme sil.
Somtiden hawwe je wolris gelok, dan fljocht de tennisbal rjocht op it plak ta dêr’t it glês stie, mar it stiet der krekt even net omdat je krekt in slokje nimme! It makket dus ek út wannear’t je eat dogge, en wannea’t je earne binne.
Guon minsken, dy’t it libben op himsels al net spannend genôch lykje te finen, sizze dan mei gefoel foar dramatyk: ‘It hat sa wêze moatten! Dat barde net foar neat!’ Of se sizze it leaver yn it Ingelsk: ‘Everything happens for a reason.’
Ik fyn dat allegear geseur. Der binne gjin redenen. Der binne allinne mar gefolgen: tafallichheden, dy’t somtiden nochal wat lykje te betsjutten. Lykje, sis ik. Lykje! It binne barrens dy’t fuort en daliks oarsaak binne fan grutte gefolgen. En dan rekket in mins der al gau mei op ’e rin. Dan helje we der goaden en poëtyske ideeën by: It is in straf! It is jins karma! It barde net foar neat! It libben, of god, wol dy wat sizze!
Ik sis: It libben seit wat. It libben praat foar him út.

En dat praat fan it libben is wol fermaaklik, fyn ik. Je kinne der mei boartsje. Sa siet ik ris op ’e fyts nei Wyk by Djoerstêd. It wie in pracht fan in simmerdei en ik hie frij. Foar’t ik fan hûs gong hie ’k noch chipolatawoarstjes bakt om mei te nimmen op ’e bôle. It soe my dy dei oan neat ûntbrekke, hie ’k my foarnommen. Fleurich fytste ik de stêd út, mar ik kaam foarearst net fierder as op nei Rijnouwen, krekt bûten de stêd, ûngefear dêr’t it bosk begjint. ‘Ha ’k de elektryske itensierdersplaat wol útsetten?’ gie it ynienen troch my hinne.
Ik stoppe en seach om my hinne. Der kaam in âld man oanrinnen.
‘Meneer, mag ik u wat vragen?’ hâldt ik him steande, ‘Hoeveel kwaad kan het om electrische kookplaten een dag aan te laten staan?’
De man, – in read en giel gerute boesgroentsje djip yn ’e heechoplutsen wite bermuda koarte broek – seach net iens frjemd op fan myn fraach en gie der saaklik op yn.
‘Tja,’ sei er, ‘er zal geen brand ontstaan, maar het zal je wel de kookplaat kosten.’
‘Dan ga ik maar terug,’ sei ik.

Eins hie ’k fansels ek gjin oare kar as werom te fytsen. Soksoarte fan risoko’s nimme je net. Thús blykte de plaat út, mar goed, no koe ’k de glêzen wetter drinke dy’t ik fergetten wie te drinken doe’t ik de earste kear fan hûs gie. Je moatte der eat fan meitsje.
Doe’tt ik op ’e nij op ’e fyts siet, tocht ik nei oer it fersin dat my tiid koste hie. It betsjutte dat ik de romten yn in oare contekst trochfytse soe: letter yn ’e tiid, dus op in oar momint yn tiid en romte. Ik soe bygelyks oare tsjinlizzers tsjinkomme, oare einen fleanen sjen, en wa wit op ’e weromreis krekt yn in reinbui de lêste kilometers fytse moatte. Of ik soe troch it opûnthâld krekt wat bysûnders belibje, in erfaring dy’t ik net belibje soe as ik net bang west hie dat de elektryske pit noch oanstie. Dat soe moai wêze.
Unoazele halzen soene sizze: it hie in reden dat dy bange gedachte by dy opkaam (in hegere bedoele se dan). Wylst ik al fytsend sa wat siet te tinken kaam ik op it nofteren idee dat alle wûnderlike tafallichheden gjin reden hawwe mar dat it ienfâldichwei gefolgen binne, net mear en net minder. Ik makke mysels fleurich mei dy gedachte, en it makke my nijsgjirrich nei it meast opmerklike dat ik dizze dei belibje soe: it barren dat úteinlik te beneamd wurde koe as it gefolch fan it opûnthâld.

Dat gefolch blykte in ferwûne of útputte jonge riger te wêzen, dy’t ik earst foar dea oanseach. Ik rûn op it júste momint op it plak ta dêr’t er lei. In heal oerke earder hie er dêr net lein, en hie miskien wol nimmen him fûn. As ik letter kommen wie, koe it te let west ha.

Doe’t ik oankaam yn Wyk by Djoerstêd kaam ik tafallich út yn it park om de ruïnes fan in âld fort hinne. Fanôf in grutte bult seach ik dat op it binnenpleintsje in kofjeskinkerij wie. Ik hie wol sin oan in bakje, mar dêrfoar wie it better om earst in boaiemke fan bôle mei chipolatawoarst te lizzen. Ik sette de fyts tsjin de rêchleuning fan in bankje, dêr’t ik op sitten gong. Ik moast ek pisje en rûn in smel paadsje yn. Dêr trof ik ’m, de riger. Hy lei der foar dea by lâns it paadsje, mar it like wol as brânde yn syn eagen noch libben. It wiene gjin kadavereagen. Mar ik woe ha dat ik it ferkeard seach. De miggen rûnen de riger al oer de bealch. Se frieten lykwols noch net, en it fearrekleed fan ’e fûgel like nearne stikken. Ik pisse oan ’e oare kant fan it paad en links fan siden hie ’k útsjoch oer it terras tusken de ruïnes fan it fort. Ik wie noch bûten de grêft. ‘Relaxt man, aanst in bakje,’ mompele ik tsjin mysels. Mar earst seach ik nochris by de riger. In moai bist en sa ticht komme je net faak by harren. Yn Hooggraven seach ik ris in fisker mei op in meterke in riger, dy’t wachte op ’e fangst. Letter seach ik harren geregeld tegearre fiskjen. As de man in fisk út ’e feart luts smiet er dy yn ’e snaffelbek fan ’e riger.

It each fan de jonge riger like my oan te sjen, en dat hearde in dea bist net te dwaan. Dy gedachte ljochte op yn myn ûnderbewuste as koplampen yn ’e mist, mar ik hold my blyn. Om te sjen wat de deadsoarsaak wie, oft it bist miskien op syn oare side in wûne hie, krige ik in stok. It like my in jong bist ta. It koe gjin âlderdom wêze dat er der sa by lei. Soe in kat of hûn him te pakken hân hawwe? Dat like my sterk. Soe er by in beam opflein wêze? Ik begûn te twifeljen oan syn dea. De miggen kuieren oer syn fearren as wachten se, lyk as gieren.
Doe’t ik syn kop in bytsje hifke mei de stok wie as oft syn snaffel in bytsje bewege. Dat koe fansels komme troch dat ik de kop optilde, mar it like dochs oars. Om nochris te besykjen syn oare side te besjen swaaide de stok lâns syn blikfjild. Seach ik syn each knipperjen? Ik swaaide de stok nochris lâns syn each, en ja, it knippere! No wie it dúdlik, de riger libbe. Ik besocht syn liif mei de stok in bytsje op te krikken om de side dêr’t er mei op ‘e grûn lei te besjen. Wylst ik de stok foarsichtich ûnder syn liif stuts, tilde er sels de kop in bytsje op. Dat like goed, mar wat stie my no te dwaan?
‘De biste-ambulance!’ skeat my yn it sin.
Mooglik hiene se dêr it nûmer wol fan by de kofjeskinkerij, en oars wie der miskien wol in parkwachter. Ik gie op in drafke nei myn fyts. Foar de poarte nei de ruïnes fan it fort stie in man mei in grouwe bealch útlis te jaan oer de lytse rûne rútsjes yn ’e toer oan in groep besikers. Lju mei petsjes en sinnebrillen. Ik seach him oan en hy joech my te kennen dat ik prate koe.
‘Er ligt daar een reiger voor pampus,’ sei ik.
‘O,’ sei er, ‘daarbinnen hebben ze het nummer van de dierenambulance wel.’

It personeel fan de skinkerij siet om in tafel skean efter de opboubar op it pleintsje. In famke kaam oerein. Ik fielde my wat nuver om as in sentimentalist oer de riger te begjinnen.
‘Er ligt daar een reiger voor pampus,’ sei ik wat ûnwis.
In jonge kaam der by te stean.
‘Dierenambulance bellen?’ sei it famke en seach de jonge freegjend oan.
De jonge mompele wat lûden fan fertwifeling.
‘Ik ga wel even kijken,’ sei it famke.
Se gie en ik bestelde in kofje. De jonge skonk yn.
‘Hij zat vanmorgen nog hier op het dak,’ sei er en hy knikte nei de toer.
‘Ja, hij zag er op zichzelf wel goed uit,’ sei ik.
Yn ’e sinne dronk ik de kofje, bestelde dêrnei in pilske, dronk dat yn it skaad op en brocht it lege glês werom nei de bar en sei: ‘Ik kijk ook nog even bij het beestje.’
Doe’t ik der oankaam wie it famke dêr mei in jonge. Dy hie it bist krekt oppakt mei syn jas.
‘De dierenambulance komt zo,’ sei it famke.
Se rûnen mei de riger nei de ruïne. Ik rôle op ’e fyts efter se oan de bult del. Op in bankje sieten twa bejaarde echtpearen. De froulju seagen glimkjend ta hoe’t de jonge de riger leafdefol op syn jas droech.