Freedtemoarn lit ik alles foar 10 dagen efter, stap op 2 febrewaris yn ’e trein fan 05.02 Ljouwert – Skiphol. Eagje it perron oer, al is G. al werom rjochting ús waarme bêd. De swarte hoed fan keunstner Sjoerd de Vries rint myn rútsje foarby. Njonken him rint in frou mei lang blond hier. En ik freegje my ôf wêr’t hy hinne reizgje sil op dit ûnkristlik oere. Of syn reisdoel liede sil ta moai nij (portret) wurk? Jawis, ik bin in Sjoerd-fan.
Dan ferbetterje ik mysels. Nee bliksem, de fraach is: Wêrom gean ik op reis? Wat sil dit no betsjutte: ik mei mysels op wei nei Praach? Sil dit liede ta nij wurk fan my? En dan giet it net om it wurk dêr’t ik myn jild mei fertsjinje oan in ûnderwiisynstitút, mar it wurk dat in famyljelid koartlyn noch myn ‘leuke hobby’ neamde. Skriuwen. Yn it Frysk ek noch, gek dy’t ik bin.
Leuke hobby? Leuk wie it ferdomme hielendal net mear, fanwege it einleas jonglearjen dat ik dwaan moast mei myn tiid en enerzjy, it yn ’e loft hâlde fan pegels en ballen. Pegels fan de baas, ludike baltsje-opsmiterij foar ynternetlêzers op web-logs, lekkere lêzersballen foar Farsk mei spitich ek de pegelstikskriuwerij foar de amtnerij deroan fêst, waarme oandachtsballen foar famylje, freonen en — last but foaral net least — man en beide bern. Al mei al fierstente folle drang en drokte yn ’e harsens foar de kwalifikaasje ‘leuk’ en ik rûn deryn fêst. Is dit hobby of bin ik in skriuwer? That’s the question.
Ik wol ôfstân nimme, letterlik. Skriuwers geane faak op reis yn opdracht fan oaren, foar in projekt, mei in reisbeurs of sa. Ik gean gewoan yn opdracht fan mysels. As bestimming kies ik de skriuwersstêd dy’t al sa lang op myn things-to-do-list stiet, it plak dêr’t ik jierren lyn in kear net hinne reizge, mar dat is in oar ferhaal, miskien wol foar in roman. Ja, in minske mei dreame, of net? Mar om earne te begjinnen earst mar in wykboek.
Op Skiphol trochstie ik de reizgerstest: ik wie gjin útlis nedich fan grûnstewardessen oer de do-it-yourself-incheck. Nee, net stoel 13 D (aisle), 12 F (window) mocht ek fan dy aardige masine. Doe’t ik yn dy stoel delplofte, kaam de haadstewardess op my ta. By dy stoel siet in wichtige taak.
‘In case of emergency, please open this exit next to your seat,’ sei se mei in professsional smile.
‘Ok,’ brocht ik út, mei in krekt wat ûnwisser glimke.
Mar ik ha noch nea bang west om te fleanen, dus ik besleat dat no ek net mear te wurden. In loftbusreiske fan neat ommers, folle koarter (85 minuten) as de treinreis fan Ljouwert (150 minuten). Fia ynternet hie’k – noflik – mei myn hotel al regele dat der op Ruzyne( in sjauffeur wachtsje soe. Troch de skodoarren fan Arrival rôljend mei myn tassen op tsjiltsjes seach ik foaroan in man (!) mei MYN NAMME op in grut papier. In moaie begjin-tritiger, mei lang hier en sêfte eagen, as kaam er streekrjocht út de cast fan Jesus Christ Superstar. Hy naam beide (boeken en laptop) swiere tassen oer, bekroade him net om tsjillen en tôge se it hiele parkearterrein oer. Yn in soarte fan reli-tiidflits seach ik him sels-kastijend op bleate knibbels midsieuske stiennen tsjerketreppens op en del gean. Der hat Praach genôch fan, wist ik, fan âlde tsjerken en stiennen treppens dus. By de taksi wie’k wer yn flower-power-tiid en JCS: it stoffich âld buske koe ek sa út dy woastyn-filmset weikomme. Myn Jezus-look-alike wie – fansels – in goeie jonge en die 18 kilometer lang syn bêst my alles te fertellen oer syn stêd. Stelde my gerêst: goed hotel, goed plak. Sintraal en feilich. Ja, want tsjinoer it plysjeburo!
By it hotel joech er my syn tillefoannûmer. Mocht ik nochris in taksi wolle, hy soe my oeral bringe en net te folle berekkenje (dêr binne de taksi’s yn Praach berucht om). Doe’t er wer út myn libben rûn, lies ik syn namme op it kaartsje; in prachtige fingerwizing foar in would-be skriuwster mei dreamen: Roman. Ik lake. Truth is stranger than fiction.
Freedtemiddei krekt nei tolven is it dan en de studintikoaze resepsjonist jout my de kaai fan de keamer, plantet myn bagaazje yn ’e gammele, hast paternoster-eftige, lytse lift en hâldt de doar fan de lift foar my iepen. Ik stap dochs mar yn. ‘Fifth floor,’ seit er, en klapt mei in rot lûd de izeren seldoar efter my ticht. Neffens it reade label hjit myn keamer fan Lucie. It is in âld gebou, mei graniten treppens en flierren, metalen kezinen, portalen en treppenhûs noch hielendal yn de skiere, kommunistyske styl. Net alles hjir is fan it hotel, oan de brievebussen te sjen sitte hjir foar it grutste part fêste bewenners. Studinten, minsken mei lege ynkommens? De rûnom renovaasjes fan nei de fluwielen revolúsje lykje hjir noch net oan ta kaam. Mar ik sil net seure, dit is in goedkeap hotel-appartemint, midden yn it sintrum. De keamerdoarren binne fan flintertin teakhoutfineer en fertoane krassen as ha der oeral hûnepoaten tsjin oan klaut.
Lucie is fan binnen wyt en skjin, mar wol hiel Spartaansk. It ynterieur is oars as de ynternetplaatsjes. De reizgster giet sitten en tinkt nei. Sjocht troch it rút. Wat is der mis mei Lucie? Sikehûseftich. Twa spikerhurde bêden, gjin nachtkastjes. Gammele kleankast op ’e gang. Badkeamer mei wat beloofd is, dat wol. Mar hast gjin ljocht. Gjin inkel plaatsje oan ’e muorre. Twa plestik klapstuollen by in te lege, gammele tafel. Ien stopkontakt, te fier fuort. Hjir kin ik net skriuwe sûnder it yn ’e rech te krijen. Objektyf stel ik fêst dat ik net hechtsje oan lúkse, mar dat dizze keamer echt net goed fielt. Sicht op in treastleas binnenplak mei parkearde auto’s en smokende mannen. Net de moaie Slavyske jongelju, mar har heiten en pakes; min yn it fel, griis en útsakke.
De fiif treppens nei ûnderen ta betink ik in hiel ferhaal foar de resepsjonist, mar ta myn ferbjustering is ien sin al genôch foar immediate action. Der wurdt drok belle mei de dames fan it boekingskantoar fia it mobyltsje. Hy hat tûzen dingen tagelyk te dwaan en ferûntskuldiget him derfoar, mar as ik wachtsje komt it goed. Ik wurd altyd kalm as oare minsken harren drok meitsje, jou my del yn in stoel mei Ingelske folders en fyn sadwaande út dat jonge studintes en modellen reewillich binne om jo op in persoanlike wize yn te wijen yn alle geheimnissen fan Praach. Te regeljen fia de resepsje.
De jonge komt werom mei twa oare kaaien en giet no mei nei boppen ta yn de dochs wol krappe lift, dy’t op in buordsje seit dat er 250 kilo hâlde kin. Dat hoopje ik dan mar. Ik mei no kieze út twa manlju. Hubert of Zikmund. Deselde oanklaude doarren as Lucie, mar derefter is alles nij. Hubert sjocht ek út op ’e alde mannen. Appartemint Zikmund hat de bêste skriuwtafel en in útsicht op de foarkant, wat de efterkant is fan it sjieke Hotel Thalia. Mar dat fyn ik letter pas út, as ek bliken docht dat dat mear kabaal fan de strjitte opsmyt fan Cocktailbar Al Capone. Dochs gjin spyt fan Zikmund. Leaver wat aksje en lang leve myn I-pod. En wat no dy iene sin wie, dy’t makke dat ik foar deselde priis in trije kear sa moaie keamer krige?
‘I need a larger table in my room, because I am a writer.’
De studint wie fuort oertsjûge en joech my foar deselde 24 euro de nacht as Spartaanske Lucie in nij ferboud appartemint, twa kear sa grut, mei in keukentsje. Jawis, Praach is in literêre stêd. Ik fiel dat ik my hjir thúsfiele kin.
Sneon bliuw ik oan in oere as tsien ta lizzen. Dat mei fan mysels, want ik koe ferd! wer net sliepe… Mar wat wol ik ek? In oanlieding foar dit frywillich tydlik ‘lonely exile’ is ommers myn slim fersteurde sliepritme. No net miene dat in probleem fan de lêste moannen yn ien kear teplak falle sil! Ik ha nachts yn de Praach-gidsen omsneupt, einleas ommeneuvelje mei ruten iepen (lekker fris, mar kabaal fan de kroech) of ticht (fierstente waarm, want hast hjir gjin persoanlik sizzen oer sa’n sovjetferwaarmingssysteem) en bin úteinlik by Rachmaninov op eardopkes yn sliep sûze. Dy Praach-gidsen wiene fansels krekt de ferkearde lektuer op bêd, want yn ’e kop ûntstie in senuwslopend lange list fan moaie dingen dy’t ik hjir allegear graach besjen wol. Mar ik moat ek útrêste en bysliepe. En, as it heal kin ek noch skriuwe. Ik kin wol gek wurde. O nee, dat wie ik ommers al…Foar rêst yn ’e kop begjin ik mei noflik moarnsiten mei rooibosktee fan thús en grapefruitsop, brune justerbroadsjes en yochert fan Tesco’s. Tsiis of soksawat ferjitten. Jout neat: bôle mei yoghurt-stip is in sûne oanrieder foar de effisjinte reizger. Healwei tolven kin ik op paad.
Effisjint as ik bin, kin ik top-attraksje de Karlův Most (dy brêge ja) fuort oerslaan. Justerjûn ha’k iten yn Restaurace Století oan Karolíny Sve(tlé, in rêstige strjitte, hjir krekt om ’e hoeke. Kalkoen-kebab (spyske) en steamed vegetables. ‘k Wie suver grutsk op mysels dat ik fan in Tsjechyske menukaart sok útbalansearre iten skoard hie. Hie’k it dêr mar by litten, ik fergaloppearre my by in cranberry (ek sûn!)-dinges foar by de kofje: grut, fet en swiet… jasses. Dat moast ik der noch mar efkes ôfrinne en dan koe‘k ek moai al wat ôffinke: Karlov Most, klear. Been there, done that! It ding wie tichtby, ik waard der gewoan as fansels hinne sûgd. Mear minsken dêre, mar lokkich folle minder as de kloften fan oerdeis, en by tsjuster fielde dit ek wol safe. It wie wat skier en ûnheimisch, foaral om dy grutte bylden fan hilligen hinne.
Rjocht foaroer Jezus mei it gouden aureool om ’e kop, lei in man devoat op ’e knibbels, mei de noas op ’e stiennen. Yn in koarte flits tocht ik werom oan ‘myn’ Roman, mar dizze hie in minder fersoarge prúkje hier dat fettich ûnder in pet weikaam. Dy wie fan syn kop fallen en lei omkeard foar him, tusken syn lange en devoat nei foaren útstrutsen earms. Ik wie al fiif stappen foarby, doe’t ik yn ’e rekken kriich dat de man sa lei te biddeljen. Sa dogge se dat hjir faker. In ûngemaklik gefoel, mei troch myn eigen te folle mage, mar ek hjirby jildt: asto der in kear as wat oan foarby rûn bist, went it en wurdt been there, done that…
Ik swalkje benammen yn it grinsgebiet tusken de âlde en nije stêd, Staré Me(sto en Nové Me(sto. Dy nije stêd is oars al stichte yn 1348, dochs genôch âlde gebouwen dus. Al binne guon gevels hjir no ek proai fan neon-reclames. Fastfood oeral. Njonken McDonalds by it Národní Muzeum (Nationaal Museum) sjoch ik yn read en blau stean: Potten en Pannen, en dy steane yndie ek yn ’e etalaazje. Design, dat wol.
By Dom Knihy Kanzelsberger op it Václavské Náme(stí (Wenceslasplein), in grutte boekhannel, kom ik op asem. De kofje falt ôf, oersette Tsjechyske poëzij kin ik net fine, mar dat sil wol oan my lizze en it personiel lokket net út ta freegjen. Ik skyn hjir ek op ynternet te kinnen, mar wurd net gewaar hoe en keapje in biografy oer Dora Diamant, Kafka syn lêste leafde én The Little Town Where Time Stood Still fan Bohumil Hrabal. Fan dy lêste Tsjechyske skriuwer ha’k û.o. it prachtige Al te luide eenzaamheid yn myn koffer meinommen, om te lêzen yn mominten fan… Mar sa fier is it noch net. It ynternetkafe dêr’t ik yn bedarje op Ostrovni, liket in noch obskuerder gefal as dat fan juster op Jungmanova, mar ik kin efkes online. En as ik freegje wêr’t op dit toetseboerd de @ sit, komt der in brede, wite smile yn it swarte gesicht fan it baaske én hy docht it ljocht op. Dat skeelt!
Undergrûnsk Praach is ljocht genôch en reizgjen mei de metro is maklik. Ik nim in ‘7 day ticket’. By myn metro-test kom ik samar oare kant de Moldau yn Hradc(any boppe wetter, mar alle moaie dingen dêr bewarje ik foar in oare dei. Ik kom út by stasjon Národní Trřída en bedarje de jûns yn it Nationale Theater, by The Bartered Bride fan Bedrřch Smetana, in kluchtich operastik. Ik ha in moai plak tusken al it gouden fertoan, mar bin feroardiele ta in Koreaansk jong stel en sy ta my. Ik merk oan him dat ik in flinke streek troch de rekken bin, as ik troch de doar fan de lôzje kom om de tredde stoel te besetten. Stúmsk ferhúzet er himsels nei it fjirde plakje, in read plûsen kessen ûnder de kapstok, en leunet sa wat heal oer syn freondinne. Hy sjocht net mear om him hinne, mar hellet sa’n modern stripboek, Manwha yn Korea, út de bûse. Boeiend seker. Yn it programmaboekje lês ik it motto: ‘Almost all people are more or less comedians.’ Ik besjoch mear minsken yn it skoft, mar lit in maklike kâns om mei in freonlik lykjend nederlânsk stel in praatsje te begjinnen bewust oergean. Dy mefrou fielt my wat te ûnwis efter har moaie lippestift. De man liket alles seker te witten.
As ik op myn keamer yn Bartolome(jská weromkom, ha ik in opera belibbe mei moaie muzyk, goeie solisten en geweldige koarstikken. Spitich dat de stim fan manlike jonge held Jeník huze yn it liif fan Valentin Prolat, foar in jongfeint al fier oer de datum. Ik leaude him net. Wol yn beide anti-helden Vašek (Jaroslav Brezina) en koppelaar Kecal (Zdene(k Plech), fierwei de bettere sjongers. Wat my echt steurde, wiene de dûnsers. Ja, der sit wol in hiele filosofy en tradysje efter, dy fan Sokol, in Tsjechyske heilgymnastykbeweging fan 1862, mar ik fûn it houterich. En jongleare koene dy dames noch minder as ik!
Sneintemoarn begjin ik mei it opnij lêzen fan haadstik 1 fan ‘Cutting it Short’, it earste ferhaal fan myn nije Hrabal. Ik lies it justerjûn foardat ik yn sliep foel. Dit is it kontrast mei it & they live happily ever after fan de burlesque fan Smetana. Alles yn it komedia-doarpke wie kleur/fleurich, lykas de al renovearre pastelkleurig hûzen fan Praach. De iennichste kear dat swart op it toaniel kaam, wie mei de (bloedmoaie!) reizgjende artysten út de stêd dy’t it doarp oandiene. Swart stiet dus foar it echte libben. Sa fielt it my ek by de gebouwen fan Praach. Op in protte plakken binne minsken dúdlik te drok mei wurkjen en oerlibjen om ta te kommen oan it bûtendoar opkalfaterjen foar de toerist en de konsumint. It swart tekenet kontrast yn myn strjitte. Bartolome(jská is in twadderangstoaniel fan boufakkers, jiskemannen, taksisjauffeurs, plysjes, swalkers en Franseskaner nonnen. Hjir sjoch ik út op de efterkant fan Hotel Thalia op Národní, superdeluxe, sinnegiel en smetanawyt (smetana = rjemme) tsjin it ôfbledderjend gebou fan de froegere kommunistyske plysje.
Hrabal is dit moarnsiten myn swarte kofje by luchthertich kloppe smetana. Wauw, wat koe dy man skriuwe, ik krij nochris de triennen yn ’e eagen as ik lês:
And when he returned from the office, he stood in the doorway in the shadow, the white shirt cuffs showed how he was exhausted by the whole day, these shirt cuffs almost touched his knees, the whole day had placed so many worries and tribulations on Francins’s back that he was always ten centimeters shorter, maybe even more. And I knew the greatest worry was me, that ever since the time that he had first seen me, ever since then he had been carrying me in an invisible, and yet all too palpable rucksack on his back, which was growing eaver heavier by the day
Dan bin ik hielendal klear foar in fleurige snein. Foar it lêzen fan The Guardian yn The Globe. Foar in wetterfal fan Jugendstil yn Obèdcní Dům en foar de prachtich moaie Dekadence Exhibition. Deroer letter mear, as ik nochris nocht ha wat op te skriuwen. Earst wer om my hinne sjen!