It is hyt yn Piura, in stêd yn it noarden fan Peru. In moai plak om efkes te stopjen as je op wei binne nei Ekuador. Sa fier sil ik it net bringe. Wy bliuwe moai yn Peru, aanst miskien nei Bolivia en wis en seker nei Chili en Argentinië. Mar Ecuador, nee. In Dútser hat my in pear dagen lyn noch ferteld dat it der sa moai is, sa skjin en sa goedkeap. Foaral doe´t de man my fertelde oer dat goedkeape iten glinsteren syn eagen der fan.

Ekuador is ien stap te fier. Piura is moai! It is hjir al sa ôfgryslik hyt, sa´n 37 graden. Ik lis noflik yn it swimbad fan it hotel en haw útsicht op it hûs dêr´t Varga Llosa as jonge by syn pake en beppe wenne. It hotel stiet op de iene hoek fan de strjitte, it Vargashûs op de oare kant. It âlde hûs is der net mear. Der sit no in grut Sjinees restaurant, in Chifa, sa as se dat hjir neame.

Vargas Llosa hat werom west yn Piura. Hy skriuwt: ´Gebouwen fan dikhûdich wapene beton hawwe de âlde hearenhuzen mei harren grutte swiere doarren, harren slútwerk en de balkons mei traaljewurk ferplettere. Ek it hûs dêr´t ik libbe en lokkich wie op de hoeke fan de Tacna en de Avenida Sánchez. Dêr sit tsjintwurdich in Chifa yn fol kleuren en ferblynjende lampen en mei muzyk dêr´t je it trommelfel fan skuort.´

In hiele protte út de tiid fan Vargas Llosa is wei. Ierdbevingen, de niños mei in floed oan wetter hawwe in protte fernield. En fansels de minsk sels. Dat skepsel hat it oansicht fan Piura ek flink feroare.

Vargas Llosa hat krekt in boek skreaun oer syn bernejierren, oer Piura. Want foar him wie dit in belangryk plak. Hy hat hjir ferhalen heart, dingen sjoen, fan alles belibbe, genôch om der in libben lang oer skriuwe te kinnen. Oant hjoed de dei ta, sa as er seit. It earste boek dêr´t er oer de hiele wrâld ferneamd mei waard : La Casa Verde, it Griene Hûs, spilet yn Piura.
 

In negorij
In belangryk plak? Doe´t ik sneintemiddei wat troch de stêd swalke, kaam dat net by my op. It like útstoarn, hast gjin minsk op strjitte. In negorij. Wat slim as je hjir je bernejierren trochbringe moatte. Sa skriuwt Vargas Llosa un La Casa Verde der ek oer. Dy middeis yn Piura. Alles is stil. De minsken ferfele har. Yn it hotel by it haadplein sit de middenstân en drinkt, nee sûpt út ferfeling. It sân ut de woestyn ringsom Piura komt as in soarte dize oer de stêd del en wringt oeral troch alle gatten en hoeken de huzen yn. Wat moatte je yn sa´n plak, freegje dy minsken har sels wanhopich ôf. Ik koe der yn komme nei dy kuier.

It iennichste ljochtpunt foar my: it swimbad by it hotel. En in feilichheidswacht foar de doar yn brún unifoarm, in kûgelfest oan, in wapenstok bungelet fleurich oan syn riem Mar hy hat noch mear om myn liif en foaral jild te beskermjen: in flink pistoal mei seis echte kûgels der by. En it moaiste? Op syn mouwe stiet yn grutte kapitalen: SS.
Dan fiele je je goed te plak.
 

Piura út de tiid fan Vargas Llosa wie in plakje mei sa´n 30.000 ynwenners. No binne it 300.000. Doe kaam de woestyn oan de râne fan it plak ta. No is in part fan dat sân troch yrrigaasje feroare yn grien lân.

Dy sneintemiddei rin ik troch it plak nei it haadplein, de Plaza de Armas en besykje de brêge te finen dy´t foar Vargas Llosa sa belangryk wie. De âlde brêge oer de rivier de Piura. Oan de oare kant fan de brêge stie yn syn tiid it Griene Hûs. As jonge fernuvere er him wat der mei oan de hân wie. De froulju dy´t der wennen. De mannen dy´t yn allinnich yn de nacht oer de brêge swalken nei dat hûs. Dan hearden je de muzyk, hy wist: der waard dûnse. It hat him fasinearre. Dy brêge, dat hûs. Yn syn boek is de komst fan dit hûs de ferlossing foar Piura, foar de middenstân dy´t har sa ferfeeld: in bordeel.
 

La Casa Verde
It hûs is der al lang neat mear. De brêge is ferfongen, in niño hat mei in floed oan wetter dy âld brege meinommen. Vargas Llosa hâlde fan dit stik fan de stêd. De rivier mei de pearkes dy t der juns swalken, mei de fjochtpartijen tusken jonges fan it San Miguelkolleezje, de skoalle dêr´t er op siet. Der swalket dy sneintemiddei gjin minsk by de Piura.. En de oare kant? It Griene Hûs? It is der al lang net mear.Der leit no in ´moaie´ nije wyk.

Ik besykje stikjes fan dat âlde Piura werom te finen. It is der noch wol. Sa bygelyks it plein foar myn hotel oer, foar Varga´s Llosa hûs oer. It is der hast net feroare, skriuwt er sels.

Der stiet in byld fan de ferneamd skilder Merimno. Ferneamd yn Piura dan. Ünder dat byld komme Vargas Llosa en syn maten alle dagen by elkoar om ôf te sprekken wat se wer útheve sille. En dan de sted yn. It is in moai plein. Ik hoech de sted net yn, ik wol der de jûns ite. Oan myn SS’er freegje ik oft er my de Vargas Llos Sjineas oanrekommandearje kin. De Ss’er skoddet de holle. By Vargas Llosas sil ik dy jûn net oan tafel. .
 

Lions Club yn Aksje
De oare moarns is der op dat plein hiel wat te dwaan. It plein is foar in part oerdutsen. Der stiet in militêre blaaskapel oan de iene kant en oan de oare kant in hiele groep minsken, dêr´t je direkt oan sjogge, dat is net folk fan de strjitte. Net de minsken dêr´t de helte fan de befolking ta heart, de minsken dy´t ûnder de earmoedgrins libje. Dat binne der yn Pery sa´n 50 prosint. Nee, dit is oar folk, goed yn it pak, wat unifoarmen, de froulju hawwe ek jild om sjen te litten dat sy net ta dy beroerde 50 prosint hearre: it is de Lions Club. Sy binne hjir hjoed om hulde te bringen oan de skilder Merino. Syn stânbyld stiet libbensgrut yn ‘e midden fan it plein. Der is ek in grut museum oan datselde plein. Gjin skilderij fan de man te finen. Wol in moai gebou fan sa´n twahûndert jier âld. Lokkigerwize hawwe se gjin jild foar kultuer yn Piura. It sjocht der hast allegearre noch sa út as it wie. Hiel wat oars as it Prinsessehof yn Ljouwert. Minsken mei fisy hawwe dat gebou oan de binnenkant hielendal nei de bliksem holpen. Ik haw it noch kind foar´t direkteur Jaap Romijn fjirtich jier lyn mei de ôfbraak, o nim my net kwea ôf, de opbou begûn troch de hiele binnenkant der út te reagjen.

Ik rin op de Lions ta. Se hawwe krekt in hiel set krânsen by it stânbyld set en no wurdt der dûnse.´Wolkom, wolkom, jo binne sa wolkom, kom der by. Gean hjir mar foaroan stean.´ It is in Lions frou, aardich yn de fyftich en je kinne oan alles sjen dat it libben foar har net sûnder weelde is. Mar och, sa bin ik net. Foaroan stean, kom, in beskieden Fries wit syn plak. Ik wurd frege foar in resepsje yn it museum. Alle Lions en ik by elkoar. Yn dat museum dêr´t neat fan dizze ferneamde skilder hinget. Dat der in in resepsje op komst wie hie ik al tocht by myn besite. Der wie in man dwaande alles te preparearjen. Hiele lytse gleskes wyn en hiele lytse boltsjes. Nee, fan dat fielde ik gjin beswier om stil yn Piura te ferdwinen. En it hiele museum mei de lytse gleskes en boltsjes oan de Piuriaanske Liuwen oer te litten en stil te ferdwinen yn de strjiiten en pleinen fan Piura. De stêd dêr´t Vargas Llosa fan seit: `It Piuro van myn bernejierren sit my nei in heale ieu noch altyd út en troch djip yn myn siel en lichem ,mar it is ek as in bleek skaad dat ferdwynt en aanst hielendal útfeechd wurdt.´
 

Ûnder behanneling
´Fertsjinje jo dat yn it jier?´ It is in ferpleechster dy´t my dat freget. Ik wie by in ekskurzje fallen, de hiele earm iepen. Net slim yn it begjin, mar letter … Ik bin wat bernich yn dat soarte fan saken. Sa slim as pake Reinder haw ik it net, dy tocht altyd dat er sa dea delfalle koe. Socht it lok ek by strikers. Safier bin ik noch net. Mar miskien haw ik doch wol in bytsje fan him. Yn Chiclayo is in moaie klinyk, Max´s Salud. De dokter dy´t my behannelet sjocht der wat oars út as ik wend wie. It himd ta de nâle iepen, de bosken boarsthier (al wat griis) wapperje my temjitte. Se hawwe hjir soms fan dy grapkes.Wat is it ferskil tusken in macho en in supermacho? In macho hat twa kloaten en in super macho trije. Dizze hat fjouwer.

Ik reitsje oan de praat mei de ferpleechster. Ik freegje har wat sy fersjinnet. It is net in protte, twahûndert euro yn de moanne.En dan ik. Ik wit, it is pynlik. Ik doar it hast net te sizzen. Foar de minsken yn Fryslân dy´t tinke dat ik … Nee, ik haw in moai modaal amtnersynkommen. Mear net. En fansels wat je mei de Fryske skriuwerij fertsjinje. Bliksem ! It komt as in hammerslach oan as ik it bedrach neam. Foaral as ik sis dat ik dit bedrach alle moannen op ´e nij krij. Se wol it net leauwe. Ik lis wat út oer de hypoteek, de ferwaarming en wat ik sa mar optinke kin. Se sjocht me oan, dy eagen. Ik wit, ik kin har fan alles en noch wat fertelle. Se bliuwt aardich, mar ik wit wol wat se fan my tinkt: rike stjonkert.

Ik hope dat myn ferkear mei doktersfolk mei dy besite oan syn ein kommen wie.
As ik fierder reizge, sa sei myn ´hier op it boarst´-dokter, moatte jo je op´e nij ferbine litte. Dat moast dan yn Chachapoyas. In oarde fier fuort fan de wrâld. De pear toeristen komme foar Kualap, it grutste ´fort´ fan Súd Amearika. Alteast, dat sizze se hjirre. En wat sarkofagen earne boppe yn in rotswân.
 

Wûnderdokters
Mar foar´t ik nei dat hearliks ôfsette koe, earst nei de dokter, nei it hospitaal.

By de poarte moast ik my ynskriuwe en fuortendaliks betelje. Dy sân euro kin ik maklik betelje fansels. Mar tritich persint fan de Peruanen kin dat net. Se hawwe gjin jild. Wat dêr mei bart? In doker hat it my ferteld. Se geane nei in wûnderdokter, in curandero. Sok folk hie ik wol dwaande sjoen op de merken yn Boliviav en Peru. Mummys fan lama´s kinne aardich helpe, skynt it, se hingje der yn alle gefallen. Ek slangen dogge mei yn it bestriden fan allerhande syktmen en fierders salven. Ik seach bakken mei read guod, fleskes mei salven. Se hawwe oeral wat foar. Dat is de rêdding. De iennichste. ´En as dat net helpt,´ freegje ik de dokter.

´Dan oerlibje se it. Of se stjerre.´is it andert. Ik sit dy moarns yn in de grutte lange gong fan it hospitaal fan Chachapoyas. It is der fol . Allegearre boeren, liket it wol. De froulju mei harren grutte huodden op, omslachdoeken yn fûle kleuren op de rêch mei meast in bern der yn. Der wurdt it boarst jûn. Se wachtsje. Om harren wat op te fleuren stiet der oan ‘e ein fan de gong in libbensgrut Mariabyld. It is in ljochtplak, want der wurde hiel wat kersen baarnd. Je kinne fansels op de doker betrouwe, mar sa oan de kersen te sjen is dat betrouwen net al te grut..

Ik sit en wachtsje. En hear ynienen, tusken al Peruaanske nammen, myn namme roppen.: Brolsma. En noch in kear. Ik in it ferstean. Ik fyn it in wûnder dêr sa yn de lange tsjustere Mariagong.
 

Bloeddruk
Foar´t se mei myn ferbân oan de gong sille, moatte se earst wite hoe´t it mei myn bloeddruk sit. Der hat noch nea wat oan mankeard. Mar sa is it hjir no ien kear winst. Ik krij sa´n bân om de earm, in suster begjint te pompen. Ik tink der net iens by, wachtsje op de skjirre foar it ferbân. Mar dan, myn bloeddruk, o godskes, dy is wyld heech. It minsk sjocht my hast mei angstme oan. Ik wol it net leauwe. Ik sjoch sa om me hinne en sis wat ik tink, dat apparaat doocht net, âld, twaddehânsk. Oan my kin it net lizze. No wurdt der in dokter by helle. En ja, oan myn winsk wurdt temjitte kommen. Der komt in oare meter. Wer herhellet alles him. Nee, it is echt wier, seit de dokter, dy bloeddruk is fierste heech, gefaarlik heech. Ik mei net mear rinne, se komme mei in weintsje. Is dat myn ein hjir yn dizze fan god en alles ferlitten oarde? Dat Chachapoyas? Ik wegerje it weintsje, ferdomme, ik lit met net as in âld keardel troch de gongen fan dat sikenhûs skowe. Mar ik kom samar nei fuort. De dokter wol no fan alles witte. Ik fertel dat ik pillen krigen haw fan dy machodokter. De man knikt, mar wol mear wite. Haw ik in protte soargen, bin ik ´preocupado´? Hy freget it net allinnich oan my, mar ek oan myn frou. It wurdt gefaarlik. Wat sil sy sizze? Aanst hinget myn behanneling ôf wat sy oer my ferklearret. Tsjinsprekke. Mei myn Spaansk? Nee, dan bin ik ferlern. Miskien moat ik hjir allinnich efterbliuwe. Is dat wat se wol?
 

Preocupado
No sit ik krekt mei de printkladden fan myn earste boek Ioana. De Friese Pers wol sa gau mooglik myn korreksje hawwe. Preocupado? Fansels! Hawwe Jelma Knol en de Friese Pers myn bloeddruk omheech jage ? Ik kin my fan alles yn tinke. Oer de Friese Pers en oer Jelma Knol. Mar dit? Nee!

De dokter sjocht my oan, tinkt noch wat nei en ferordonnearret dat ik opnommen wurde moat. Fuortendaliks. Ik moat lizze, se sille oan de gong mei pillen en wit ik noch wat. As ik rinne wol, myn risiko, mar it is net ferantwurde. No ja, tink ik, sa is it libben en kuierje mei myn frou troch de gongen. Besjoch de sealen, de bêden en tink hjir lis ik aanst ek. Myn God, wat slim.Dat noait.Ik bin no preocupado yn it kwadraat. Ik jou me oer oan de soargen fan ferplegers en dokers. Der wurdt dy deis hiel wat mei my eksperimintearre. Letter mei ik mei wat pillen wer nei it hotel werom.

Oan it ein fan de wike bin ik werom yn Lima en stoarmje fuortendaliks nei in klinyk. Ien fan de bêsten, is my ferteld. Alles wurdt ûndersocht. Se draaie in moai filmke fan myn hert. En? Nee, der is neat oan de hân, alles is prachtich, hert bloeddruk. Ik krij myn hartfilm as bewiis en presintsje mei.

Soene se dêr yn Chachapoyas dochs miskien oan wat nijs ta wêze?
 
 

Feria del Libro
Hjoed, snein 4 febrewaris, is de lêste dei fan de Feria del Libro yn Trujillo. Oardel wike steane der op in pleintsje sa´n fyftich kreamkes fan útjouwerijen. Meest Peruaanske, mar ek in inkelde Spaanske. Mear as 130.000 Peruanen rinne by de kreamkes lâns. Je sjogge dat se tige ynteresearrearre binne. De hiele midje en jûns binne der programma´s. Skriuwers wurde ynterviewt, nije boeken presintearre en yn it middelpunt fan dat alles stiet de ferneamde skriuwer Alfredo Bryce Echenique. Hy hat hiel wat skreaun, romans mar ek berneboeken. Syn nijste boek is krekt út en dat wurdt hjir flink fierd. Hy sil in lêzing halde. Dat haw ik net helle. Mar ik krij ferslach út de earste hân. Nijsgjirrich, de man wie stomdronken. ´Dat is er altyd as er in lêzing hâldt,´ seit myn ynformant. ´Hy fertelde de meest freeslike dingen oer syn famylje, der bleaun neat fan oer. Je koene sjen dat er dronken wie, mar hy fertelt prachtich.´ De krante bringt ferslach fan syn lezing foar skoallebern. Hy lêst foar op de, sa as de krante skriuwt, ´op fan him sa bekende wize´. Soe er?

Sneontemiddei fertelle wat skriuwers oer weblogs, der is immen dy´t in boek oer Sjineeske dokterij skreaun hat. En op in plein meie dichters fertelle wat se op it herte hawwe. It hert, of corazon op syn Spaansk. Der is gjin lied op radio of televyzje of je hearre it wurd corazon, it hâldt de minsken dwaande.
 

Corazon
Op spande toan fertelt de iene dichter dat er yn syn corazon oan it sykjen is. En in oare, triljend fan emoasje, fertelt dat er ûnderweis is nei datselde corazon. Op in oar plak komme bûtenlanners om te fertellen wêrom’t se sa graach yn Trujillo wenje. Der is ek in Nederlanner by, mar dy haw ik mist. As ik der sit komt der in Kolumbiaanske frou. Wêrom nei Trujillo? Foar har man! Se wie 17 doe´t se him moete. Se wie fuortendaliks siik fan leafde foar him en is dat noch hieltyd. De seal klapt, soks meie se graach hjirre. Flak foar my oer sit de man, der´t sy sa siik fan is. Ik azemje hast yn syn nekke. Sa oan de efterkant skat ik 250 kilo fleis en flink yn ‘t fjouwerkant.

Der komme in protte minsken op de lêzingen ta, it is oeral groatfol. Hiel wat minsken rinne alle boekestaltsjes ôf en keapje. It baarnt my ek. Ik wol ek keapje. Allinnich, ik mei fan Iberia mar tweintich kilo meinimme. Ik bin der al oan ta. Fansels, ik haw it Frysk wurdboek by my. It iennichste yn Súd-Amearika. Kinne je soks fuortdwaan, yn it hotel lizze litte om romte te meitsjen foar Alfredo´s Bryce ´Los libros de mi vida y la vida de mis libros?

Dizze sneintejûn, as ik dit skriuw, is de ein fan de Feria. Hjir noch efkes in punt yn dit ferhaal, dêr wat noch feroarje. Sa, no bin ik klear en kin op nei al dy skriuwers dêr´t ik gjinien fan kin. De lêste kâns. Spannend!!