Mei it sjueryrapport fan de Rely fan dit jier toant Greet Andringa trije dingen oan, te witten, dat se net krekt wit wat in sjueryrapport is; dat se der dubieuze literêre kritearia op nei hâldt en dat se bliid is dat se einlik ris har sechje dwaan mei foar in publyk. In loovjend ferhaal hâlde oer wêrom de winners in priis hawwe moatte is der net mear by.

De toan fan it rapport is behoarlik yrritant. Sa freget se it publyk – dus al dy freonen en famylje fan Edwin de Groot en Froukje Postma – ‘Wêr hat de sjuery dit jier op ôfkard? Wêr sille we skriuwend Fryslân no wer mei op de siele wâdzje?’ en seit se even letter ‘No nei de priiswinners. As jim tinke dêrmei fan it gekanker ôf te wêzen, moat ik jimme teloarstelle.’ It sil iroanysk bedoeld wêze, mar it komt no oer as fielde Greet har eventsjes de prinses fan de Fryske literatuer, dy’t har miening jaan mei en net te beroerd is om: ‘neist alle posityfs ek noch wat bagaazje mei foar ûnderweis te jaan.’ Se falt allinne net ûnder beskerming fan de regearing. Allinne Bouke van der Hem, dit jier it iennige oare lid fan ‘e sjuery, kin sizze dat er it rapport ek ûnder eagen hân hat. Ik begryp dan ek net dat er it rapport net daliks werommaild hat mei de wurden ‘Sa kin it net, Greet.’ As ik it dus oer frou Andringa haw, bedoel ik dêrmei ek de hear Van der Hem.

In sjueryrapport giet spitigernôch faak oer it wurk fan dejingen dy’t net wûn hawwe. Saak is om dat stik sa algemien mooglik hâlden. Andringa hâldt har der hjir net oan en giet oant yn de details, as se in net-winnend ferhaal besprekt. It liket wol in resinsje:
‘mar dizze auteur fleant op kwa styl oare plakken sa nuver út ‘e bocht (dan tocht of die de haadpersoan ynienen dingen dy’t net by him paste ensfh)’
Oare kearen liket it sjueryrapport mear it lêsferslach fan in redaktrise by in útjouwerij. Ik krige it gefoel dat se dy spesifike advizen foar dy iene skriuwer better oer de tillefoan as fia it sjueryrapport dwaan kinnen hie.

By de kritearia dy’t Andringa neamt by it winnende wurk docht bliken dat de sjuery twatredde part fan de fersen oerstallich fynt: ‘tefolle slachreamme op de taart. Edwin, sa liket it wol ofst gjin betrouwen hast yn de smaak fan dyn eigen beslach’.
Mar wêrom hat de sjuery de syklus net as in gehiel besjoen, as ien produkt? No is allinne it middelste part fan in fers beoardiele. De syklus, dy’t bestiet út fjouwer fersen dy’t elk wer út trije ferskillende parten besteane, is as in gehiel ynstjoerd en moat dêrop beoardiele wurde.

By it neamen fan de kritearia by ferhalen en fersen dy’t net foldienen, rekket se krekt net de saak dêr’t it om giet. Sa helje ik derút dat in ferhaal

• net sa ûnrêstich wêze mei dat it de lêsberens net te’n goede komt,
• net belearend wêze mei,
• net in dreech ûnderwerp op ien A-4 behannelje mei,

en dat in fers

• dat oer it plattelân giet wat tafoegje moat oan it oarizjiniele plattelân
• dat oer in sleatswâl giet dy sleatswâl moaier meitsje moat.

Dat binne skynkritearia, want literatuer dy’t boppesteande skaaimerken fertoant is net by definysje minne literatuer.  Want wêrom soe in tekst net belearend wêze meie, of net yn koart bestek in dreech ûnderwerp behannelje kinne? En wêrom soe in stik natuer moaier wurde of wat tafoegd krije moatte troch in fers deroer? Sa fêst leit dat allegearre net. Alles kin yn literatuer, as it mar goed is en in koherint gehiel is. En dat lêste mis ik faak yn de argumintaasje fan dit rapport.

Ien kritearium dat Andringa neamt by it winnende wurk fan Froukje Postma is wol tige dubieus: der steane in soad fragen yn, wat froulik wêze soe en dat lêste soe ek in posityf punt wêze. Noch ôfsjoen fan de flauwekul dat teksten dêr’t in soad fragen yn steld wurde fan in frou wêze soenen, is dit foar de manlike ynstjoerders ìt bewiis dat se gjin skyn fan kâns makken by Greet. (Boppedat helpe al dy metafoaren út de keuken oer beslach en tefolle slachreamme ek net echt mei)

Mar it alderfrjemdste is dat de sjuery it ferhaal fan Postma net goed begrepen skynt te hawwen. Earst krijt Froukje Postma noch wat ‘bagaazje mei foar ûnderweis’ as it wer oer in oerstallich stikje giet, mar dernei leaust dyn eagen net ast it lêst. Ik sitear.

‘It slot binne we ek net alhiel tefreden oer. Yn it ferhaal spylje twa linen: de moeting mei de skriuwer (of is it krekt in net-skriuwer?) en de ôfspraak mei in oare hy-figuer dy’t dêrtroch op de non rint. Benammen dy lêste line hienen we wol wat mear oer witte wollen. Wêrom dy ambivalinsje nei dy ‘hy’? Wat ha hy en de ik-figuer mei-inoar te krijen? Wat is der tusken harren bard?
‘Dit wurdt in dronken dûbelbyld,’ seit Andringa fleurich en wis ‘it slot ferliest de skerpte, de helderheid dy’t it ferhaal fierder wol hat.’ (Dat it ferhaal nergens dy skerpte hat, kin men fuort al sjen oan it stikje dat Greet derút miterje woe as it tefolle oan slachreamme, dat boppe it ferhaal stiet: ‘kleuren rinne yninoar oer, grinzen wurde dizich, de wrâld leit iepen’)
‘Neffens ús knapt it op fan in kar foar ien fan de twa koppen fan de draak. Of om op ús eardere opmerking werom te kommen: fragen freegje op in stuit fansels wol om in antwurd.’

Wa’t Maitiidsskildering fan Postma lêst, komt der al gau achter dat it in ramtferhaal is, in ferhaal mei in binnenferhaal. It binnenferhaal oer de skriuwer dy’t net skriuwt is de yllustraasje fan it bûtenferhaal oer it fanke dat net trochpakt. Dat is mei in bytsje literêre ûnderfining wol te begripen. Boppedat jout it binnenferhaal oer de skriuwer al de antwurden op Greet har fragen.

Yn dit ferhaal hoecht hielendal net keazen te wurden foar ien fan de twa koppen fan de draak (wat in typyske metafoar foar twa lykopgeande ferhaallinen) want de ferhalen fulle inoar oan. Beide linen komme ta deselde ein: skriuwer en famke pakke harren sels oan.

Om op it begjin werom te kommen, it is de toan fan Greet Andringa dy’t ergeret. Sa einiget se nei alle krityk op it ferhaal ‘Likegoed Froukje: fan herte! We binne tige benijd hoe’tst dy fierder as skriuwer ûntwikkelje silst.’
As ik Froukje wie, dan skreau ik tenei yn it Nederlâns.