As ik myn libben ris oereidzje, sa oan de ein fan it jier, is der net folle bard dêr’t ik spyt fan ha. Ik bin kristlik grutbrocht en ha altiten libbe sa’t in kristen libje moat, dat wol sizze gehoarsum wêze oan de Heare, deugdsum wêze tsjinoer de meiminske en net materialistysk. Dat gong my yn it generaal net min ôf, al sis ik it sels. Mar der is ien ding út it ferline dat my noch altiten dwerssit.

It barde yn in winter earne healwei de jierren santich. Ik wie in teener en gong lykas alle grifformearde jonges en famkes ien kear yn de wike op freedtejûn nei kattegisaasje. Dat krigen wy fan dûmny Hoogedoorn. Dy wie lang en meager en hie tin, griis hier. It wie in deagoede man. En as ik ús heit en mem – dy’t beide al jierren wei binne – leauwe mocht, koe er ek treflik preekje. Hy hie lykwols ien probleem: hy koe gjin oarder hâlde, dêr wie de man gewoan fierste goed foar.

Om it de bern op kattegisaasje nei’t sin te meitsjen, hie de bêste man yn syn goeddichheid har tastien dat sy ûnder de byienkomst smoke mochten. In pear fan ús dienen dat al in bytsje, smoke, in sigaretsje yn de disko en op feestjes en soms stikem yn it fytsehok by skoalle, mear stelde it net foar en de measten fan ús wienen der noch net oan begûn. Lykwols, omdat it mocht fan dûmny stieken we by him allegear in sigaret op. Of wat oars, guon jonges smookten grauwe sigaren dy’t se stellen hienen út de sigaredoazen fan harren heit. We waarden omtrint mislik fan dat smoken op kattegisaasje, mar we gongen dermei troch, we joegen gjin belies, der moast smookt wurde, hoe dan ek. It iennige ekskús dat ik oanfiere kin, is ús leeftyd, wy sieten yn de puberteit.

Dy earme dûmny Hoogedoorn – as de bern it mar nei ‘t sin hienen by him op fraachlearen, sa’t kattegisaasje ek wol neamd waard, dan stie er in soad ta. De lytse konsistoarje stie blau fan de reek, je koenen elkoar amper sjen; mar dûmny liet it gewurde, hy luts syn tastimming net yn. Al wie er hertpasjint (dat wisten wy net, oars hienen we it nei alle gedachten net sa mâl dien) en moast er gauris hoastje. Ik tink dat er o sa graach wollen hie dat de bern sels ta it ynsjoch kommen wienen dat it ferkeard wie wat se dienen en dat se út harsels dermei ophâlde soenen.

Dat barde net. It waard earder slimmer. We wisten net wat we dienen. Op in kear, it wie de lêste gearkomste fan it jier, it rûn tsjin kryst, waard der ûnder it fraachleren wer út alle macht smookt. In stik of tsien pubers út it doarp en út de omjouwing stieken de iene nei de oare sigaret of sigaar op, wylst dûmny Hoogendoorn de yllúzje hie dat er harren wat bybringe koe oer it kristlik geloof. Klaas Bergsma, in snotbongel fan trettjin, fjirtjin jier dy’t der ek nochris jong útseach foar syn leeftiid, hie in âlde piip fan syn pake yn ’e mûle. As der doe ien de konsistoarje ynkommen wie, in diaken of sa, dan hie dy sward dat derearne yn in hoeke wat baarnde, sa folle reek stie der yn it lytse keamerke achter de tsjerke.

Wy wienen stik foar stik gjin ûnaardige jonges en famkes, mar we hienen koart holden wurde moatten en dat die dûmny net, dat koe er net. En wy koenen de frijheid dy’t er ús joech net oan, sa ienfâldich wie it.

Net ien fan ús sloech oait acht op wat dûmny sei, wier, de measten ha werklik neat fan it fraachlearen opstutsen, alles wat der sein waard gong by ús it iene ear yn en it oare ear út. Hoogedoorn hie likegoed yn it bûthûs foar in stik of wat hokkelingen sprekke kinnen.

Sa’t ik al sei, it wie oan de ein fan it jier. Fan healwei desimber ôf wie der yn dy tiid oeral fjoerwurk te krijen en yn de doarpen waard doe om âld en nij hinne wiken achter elkoar omraak knald. Dat wie hiel gewoan. It wie doedestiids ien fan de wichtichste fersetsjes fan de jongerein op it plattelân. Op de lêste kattegisaasje fan it jier hienen in pear fan ús wat knalfjoerwurk yn de bûse, dat soe nei ôfrin op de buorren ôfstutsen wurde, sa wie it doel. Wylst dûmny Hoogedoorn in stikje út de Bibel lies, lei Jaap Tolsma lykwols in rotsje yn ien fan de jiskebakjes. Alle bern seagen dat er dat die. Elk hold de siken yn! Wat soe der barre?

Earst neat, de les gong yn sekere sin gewoan troch, dûmny lei yn alle earnst wat út oer de berte fan Jesus. Alteast, dat nim ik oan, net ien dy’t ommers nei him harke en op dat stuit al hielendal net, wy wienen allegear mei de gedachten allinne mar by dat rotsje yn dat jiskebakje op de tafel.

Oan de ein gong dûmny foar yn gebed. De bern waarden fersocht harren sigaret of sigaar efkes del te lizzen. Dat dienen we, sa earbiedich wienen we wol. Tsead en Doede leinen harren sigaar yn it jiskebakje mei it rotsje.

Dûmny, mei de hannen gear en de eagen ticht, sil yn syn gebed grif frege ha om sûnens foar de siken en ferjouwing fan de sûnen fan de sûnders en om wiisheid foar de politike leiders yn de wrâld ensafuorthinne. Under it gebed ferskode Jehannes Draayer ien fan de sigaren yn it jiskebakje, op sa’n manier, dat de baarnende punt fan dy sigaar tsjin de ein fan de lont fan it rotsje kaam te lizzen.

It duorre net lang, doe begûn de lont te baarnen. Dûmny praatte devoat troch, dy hie neat yn ’e rekken. Guon bern dienen de eagen stiif ticht, oaren dienen de eagen just wiid iepen, der wienen ek in pear dy’t de fingers yn de earen dienen en dat wienen de ferstannichste bern.

Ynienen klonk der in ferskuorrend lûde knal! As waard der binnen de muorren fan de konsistoarje mei karbid sketten! As gong der yn it keamerke in bom ôf! As fergie de wrâld! De knal klonk folle hurder as er bûten klonken hie, omdat de romte sa lyts wie. Sels de bern, dy’t it ferwachte hienen, dy’t it oankommen seagen, skrokken geweldich. De goede hoeder taaste nei syn hert, foel fan de stoel en kaam langút oer de flier te lizzen. Dat wie foar ús de twadde skrik, dy wie sa mooglik noch grutter as de earste, want dit hienen wy net oankommen sjoen.

Dûmny lei op de grûn te spinpoatsjen en ûnderwilens glied syn keunstgebit him stadich ta de mûle út. It like mâl. Wy stienen of sieten der sprakeleas nei te sjen. Allegear hoopten we dat dûmny wer oerein komme soe, mar hy bleau lizzen en waard hieltiten bleker om de holle en nei in skoftke beweegde er net mear en kaam der gjin lûd mear út him.

Yn dy tiid hienen je noch gjin mobyltsjes, dus koenen wy net fluch help oproppe. Gerrit Haitsma wie de earste dy’t wat sei. Hy stelde foar om de ruten en doarren iepen te setten, dan koe it wat luchtsje. Sjoukje Brinksma, op wa’t in pear jonges fereale wienen en op wa’t dy jonges yndruk meitsje woenen troch stoer te dwaan, sy begûn mei it oprêden fan de rotsoai. Efkes letter gongen Doede en Jaap mei lead yn de skuon nei de koster ta om te sizzen dat dûmny him net lekker fielde.

Koster Jensma wie der gau by en stelde fêst dat dûmny út ‘e tiid wie en dat er daliks ophelle wurde moast troch in ambulânse. It probleem wie dat de lytse diken dy jûns tafallich krekt tichtsnijd wienen, gjinien koe mei de auto it doarp út of yn. In traumahelikopter wie der pas nei oardeloere en dat wie jusjes te let.

It waard in grutte begraffenis, want de gemeente hie o sa wiis mei dûmny Hoogedoorn west, it wie ek sa’n bêste man. Der waard moai sprutsen en wy as bern fan kattegisaasje wienen tige oandien. De tsjerkegongers seagen dat as in bewiis fan hoe populêr de dûmny ek ûnder de jongerein wie. Guon fan ús sieten dêr yn tsjerke wylst harren earen noch piepen fan de lûde knal fan in pear dagen earder.

De minsken út it doarp ha altiten leaud dat dûmny spontaan in hertoanfal krigen hie. Noait hat der ien fan de âlderein west dy’t te witten kommen is hoe’t it echt gongen is, want je kinne fan dy bern fan doe sizze wat je wolle, mar se koenen wol in geheim bewarje. It wienen überhaupt gjin praters. Neffens my binne de measten fan ús it foarfal ek allang wer ferjitten.

Mar ik tink der noch wolris oan werom, foaral oan de ein fan it jier, saom de kryst hinne. En al is it jierrren lyn dat it barde en wie ik doe noch lang net droech achter de earen, dochs kin ik troch dizze dramatyske stoarje ûnmooglik grutsk op mysels wêze.

Sjoch, fansels kaam dûmny Hoogedoorn doe streekrjocht yn de himel dêr’t er it better hie as hjir. Dat wie oan ús te tankjen. Mar it hie sa net moatten, hy hie noch safolle goeds dwaan kinnen op dizze ierde, safolle goeds, foar syn gemeente en gesin. Troch ús is him dy mooglikheid mei ien klap ûntnommen en dat muoit my noch altiten tige.

Faaks dat ik sels dûmny wurden bin út in soart fan skuldgefoel. Mar ik ha it dûmny-wêzen noait ûnderfûn as in straf. Alles behalve dat, ik ha altiten mei nocht preke en siken opsocht en kattegisaasje jûn. En lykas dûmny Hoogendoorn yn syn tiid hie ik it letter ek tige bêst mei de bern foar, mar se mochten by my noait smoke ûnder de les en ûnder it bidden hold ik altiten de eagen goed iepen, foaral sa om de krystdagen hinne.