Gysbert Japicx fertsjinnet in aparte rige binnen de rige Midfrysk Goud. Dêrom sil ik de neikommende sân ôfleveringen besteegje oan dy syn wurk. Ik slút de Gysbert-rige ôf mei in kritysk essay oer syn wurk.

De Ingelsken ha Shakespeare, de Dútskers ha Goethe, de Hollanners ha John de Mol, en wy, wy ha Gysbert. Dizze wat yntroverte al te yntroverte en evenredige al te evenredige man is de reden dat ús minderheidstaaltsje noch altyd libbet, as in wylgemoes yn de rusken by in âld moddersleat, dêr’t barchjeblommen, doerebouten en pompeblêden grut en lyts yn poatsjebaaie. Sa moat it wêze, it Frysk ferliest yn de earedivizje mar wint yn de neikompetysje en mei noch efkes bliuwe.

Gysbert hat trije gesichten. De lyryske Gysbert is de basale Gysbert, in gefoelsminske dy’t him wat al te maklik yn it stokramt fan it libben bejûn hat, bang om te reizgjen, bang foar aventoer en risiko: hy aventueret inkeld yn de taal. Dêr allinnich is er in held. As er beslút te skriuwen yn in taal dêr’t nimmen yn skriuwt. Dêr kin de geheime hearsksucht fan de yntroverte minske him útwierje. Yn it Hollânsk en yn it Latyn dat er ek skreau, is er mar ien fan de leechste tsjinstfeinten. Komrij nimt neat fan syn Hollânsk wurk op yn syn seleksje 17e en 18e-ieuske poëzy. Yn it Frysk slacht Gysbert-om foar master op. Dêr is er kening! As lyrikus sjongt er fan syn ynbannige fiellingen. En sels as lyrikus is er noch oe sa kristlik, lykas wannear’t er sjongt fan syn nachtrêstbegearte:

Nachtrêstbegearte of Jûnbea
(it klinkt op it Sapfyske)

No is de dei ferrûn mei oere en stûnen,
oer mits de sinne del dûkt, yn wetters grûnen.
Meitsje ús no, Sliep (fan God, om rêstjen, jûn)
deis lêst ûntbûn.

Kom swiete sliep, dat eagen feardich binne,
dat swierlik drôgjen net ûntstjoert ús sinnen,
dat soargen en eangsten ús rêst-nju net oerrinne
noch frede oerwinne.

Kom swiete sliep. Mar wês ús fêste stipe,
lit gjin nacht-spoeksel ús de kiel taknipe,
lit yn gjin sompe ús de Fijân gripe,
wês wachter’s swipe.

Mar jo, boppe al, tsjerk’haad, wol wachters gearje
wol-sillige ingelen dat se ûnrie keare,
dat de hel jo skiep yn ‘e finne net sil ûnteare
ûntskeake, skânseare.

As dan troch sliep ferkwikke (leave Heare)
wy feardich moarnier ta ús berop werkeare,
help, wol ús dwaan en litten, jo ta eare
froed regeare.

Yn ‘Siele-nju’ (siele-nocht) beharkje wy Gysbert, dy’t syn langst en ûntefredenens mei himsels (mei syn dimmen, beskieden, yntroverte aard) yn it religieuze ynterpretearret; sa’t in Nietzsche dat as langst nei de uberminske ynterpretearje soe, in materialist as langst nei rykdom, in fanaat as langst nei it berabjen fan dy’t him tsjinsprekt. De emoasje fan it ûntefreden wêzen mei jinsels is in universeel-minsklike emoasje. Elkenien sil dat wolris sa fielle. Yn dit gedicht hat Gysbert dy emoasje direkt en eins sûnder altefolle barok-babbelegûchjes werjûn. De religieuze ynterpretaasje steurt net, want is net belearend of opkringerich. It is ek wer in gedicht dat blomlêzensweardich is.

Siele-nju

O wie ik, nei’t ik winskje, in minske!
Ik winske oars as ik earder winske.
Ik woe oars as ik earder woe.
Ik koe oars as ik earder koe.
Ik wannele oars as ik earder wannele.
Ik hannele oars as ik earder hannele.
Ik wie oars as ik earder wie.
Ik litte oars as ik earder die.
Ik petearre oars as ik ear’ petearre.
Ik bejearre oars as ik ear’ bejearre.
O God! Ik wie al, yn dizze oere,
nij, nei Gods byld, werberne kreatoer,
fol geast-glâns, himel-sillich fjoer.

(tenei mear)