Yn septimber bin ik nei Noorderlicht west, de jierlikse fotomanifestaasje yn Grins. De measte minsken hawwe wol wat mei foto’s; ik dus net minder. Yn Der Aa-kerk hongen portretten, lânskippen en stúdzjes dy’t allegear wat sizze woene oer ús tiid.

Foto’s hawwe in nuver effekt op de sjogger: hoewol’t de byldtaal meastentiids hiel werkenber is, is de ôfbylding meastal sa betocht as it mar kin. In foto is ien en al manipulaasje: kleur, ljocht en dekor binne meastal bewurke, de ynhâld is suggestyf of it tema is bytiden folslein út syn ferbân helle. Mar it besjen fan in goeie foto is dêrom net minder moai. Der is net folle spesjale kennis nedich om te begripen werom’t in ôfbylding goed of net goed is. In goeie foto prikkelt de fantasij en fertelt samar in hiel ferhaal.

Ik bin gek op âlde foto’s.
It begûn mei de ferneamde foto fan August Sander (1876-1964) fan de trije Dútske boerekinkels, dêr’t de Amerikaanske skriuwer Richard Powers Three Farmers on their Way to a Dance (Yn it Nederlânsk: Op weg naar een dansfeest) op basearre. De earste kear dat ik de foto seach, wie ik fuort ferkocht. Dy skuon, dy rinstokken, it ritme fan omsjen, de kontekst (1914), wat in moai byld!

Letter ha ik in boek kocht fan Sander, Face of Our Time, in oersetting fan Antlitz der Zeit. Menschen des 20. Jahrhunderts. Sechstich foto’s fan allegear Dútsers yn ’e perioade 1911-1929, rubrisearre nei sosjale status of klasse. Sa sjogge wy nei portretten mei as titels: ’The landowner’, ’Unemployed’, ’Protestant clergyman’, ’Coalman’ en ’The industrialist’. It binne prachtfoto’s, stik foar stik. Miskien wol it meast om’t alles ‘echt’ is: gjin manipulaasje, gjin makke dekor. Immen stiet foar de doar (’Proletarian mother’), op in brêge (’Redundant seaman’), yn ’e keuken (’Pastrycook’). Immen is sichtber noch mar tweintich, immen is dúdlik al tachtich. Dit portrettenkabinet komt ta libben, elke kear opnij.

Terjochte kin men beswierren ynbringe tsjin it moai finen fan âlde foto’s. In âlde foto is a. net âld en b. net swart-wyt. Dat wol sizze: hy is net makke om âld en swart-wyt te wêzen. De romantyk fan in eartiidske wrâld is, yn dizze tiid fol retro en nostalgy, misliedend. Sa wurdt foaral de twaddehâns boekemerke al jierrenlang terrorisearre mei (plaatsje)boeken oer earmoedige feanarbeiders, faak mei Domela of P.J. derby op in kistke. Sa rinne hiel folle minsken te keap mei in nuvere hobby: de earste wrâldoarloch. Se mjokse dan in ûnskuldige wrâld fol maityd mei swart-wyt foto’s en romantisearje oarloch ta in primityf, mar oersichtlik fenomeen. Minsken wisten net better, tinke se, want harren wrâld wie ienfâldich en hie gjin kleur.

Ik besykje my dêrom altyd yn te byldzjen dat in âlde foto yn in kleurewrâld sketten is. Dat is hiel apart: samar wurde ’arbeiders’ soms ’wurknimmers’, samar fielt ien soms de swierte fan in gewear.

Soms komt it aaklik tichtby. Ik ha Op weg naar het einde mei in foto fan in jongere Reve op ’e omslach. Hy sit yn ’e wenkeamer, tusken syn katolike dinkjes, pluzige bearkes en heal lege flessen drank. Net ien ding wiist nei syn tiid. Miskien is de foto wol juster nommen, of ferline jier. Mar de jongkeardel op ’e omslach is al yn ’e 80, slim siik en kin syn miich net mear ophâlde.

Alde foto’s krije sa in frjemde betsjutting: de kontekst wurdt, nei it demasqué, soms hyperaktueel en ferrassend gewoan, in fenomeen dêr’t ik eins net oan wenne kin. Dat is wat Face of our time sa spesjaal makket: de portretearre minsken libje, mar de ûnferbidlike tiid seit ommers dat se óf hiel âld binne, óf al lang stoarn binne, in swier te oanfurdigjen besef.

Ik meitsje ek foto’s
Fansels fyn ik dat ik takom jier ek op Noorderlicht hingje moat, want myn searjes oer âld fiskersark by Lauwerseach binne it wurch om sjen te litten oan it grutte, brede publyk. Fierders wol ik yn ’e takomst graach portretten meitsje, it leafst fan ferlepte minsken yn earmoedich Napels, Belfast en Sarajevo. Yn kerrelich swart-wyt, want dat hat mear sfear.

Ik bak der neat fan.

Myn technysk ynsjoch sjit tekoart, ek nei de basiscursus voor beginners, folge op in sintrum foar amateurkeunst – neist begjinnende meubelmakkers en keramikers ek in sintrum foar talintearre fotografen. De lessen geane oer saken as ‘het diafragma instellen’, ‘de scherpte-diepte bepalen’ en ‘het maken van een proefdruk’. Yn maart sil ik mei myn mede-kursisten ‘het geleerde in praktijk brengen’: in útstalling yn itselde sintrum. Ik wurkje oan in seary portretten fan minsken, steand achter it achterrút. It oerwicht hawwe op de sitewaasje, de komposysje meitsje, it regissearjen hoe’t immen sjen moat – alles oan it meitsjen fan in slagge foto is ferdomd dreech.

Dat ik der net safolle fan bak, is dat slim? Nee, want it antwurd op de sa-sa kwaliteit fan myn foto’s is my folslein dúdlik: it leit oan de kamera, hy jout my te min mooglikheden. It leit oan it ûnderwiis, ik bin it der net mei iens. Oaren sjogge it net, oaren witte net dat ik ik bin.

Racefytsers miene dat se de Tour de France wol fytse kinne, skriuwers begjinne meastal mei in roman, as fotograaf mien ik dat ik fuort thús hear op Noorderlicht – eins wol ik Sander gewoan neidwaan, ha ik lêsten betocht.

De wierheid is dat ik in protte oefenje moat, mei as wierskynlik resultaat: fan de tûzen foto’s dy’t ik yn ’e takomst meitsje sil, sille der fiif of seis in wichtige priis krije: in Hema-list. Mar dat ha ik der graach foar oer. De oaren sille yn mapkes sitten bliuwe en fuortmoffele wurde yn in doaze, fier fuort fan Face of our time.

*