It wie middennacht. Ik stapte nei bûten ta en seach ta myn ferrassing dat it ljochtmoanne wie. De moanne wie hielendal fol. Ik moast tinke oan passaazjes út Walden fan Henry David Thoreau út 1854, dy’t ik krekt dizze jûn lêzen hie, passaazjes oer rinne troch it tsjuster.
Yn Walden beskriuwt Thoreau de twa jier dat er – by wize fan eksperimint – weromlutsen wenne yn in selsboude hutte by de troch bosken omjûne mar Walden Pond yn it noardeasten fan Amearika yn ’e steat Massachusetts en libbe fan de beanne dy’t er ferboude en ferkocht en fan wat er byinoar fiske yn ’e mar. Walden Pond lei in pear kilometer fan syn bertedoarp Concord ôf.

Wat him jûns en nachts bûten oan ljocht en tsjuster ôf spilet, men is der net altyd by, men jout der gjin acht op, eins allinne by tafal en as de situaasje útsûnderlik is.

Der wurdt sein dat de minsken tsjintwurdich net mear witte wat tsjuster is, lit stean poertsjuster. Der brâne nachts safolle ljochten dat it nearne mear echt tsjuster wurdt. Mar in minske wit wis wol wat tsjuster en poersjuster is. Giest yn ’e nacht fan ’t bêd ôf en rinst foarsichtich op dyn gefoel yn ’e rjochting fan it ljochtknopke. Meastentiids komst der krekt of hast by út, bist ek wolris in meter mis. Sjochst gjin hân foar eagen. Sjochst deagewoan hielendal neat.
Mar dêr makkest dy net drok om. Bist binnendoar. Witst wêrst bist, yn in beheinde, feilige romte en moatst wêze yn dyselde romte.

Nachts sjochst oeral ljochten, no ja, even net yn in tsjuster leantsje miskien, mar troch de wjerkeatsing tsjin ’e loft fan it ljocht fan alle lampen dy’t nachts brâne, bist nea alhiel sûnder ljocht.

Mar fytse of rinne troch it tsjuster is dochs oars as oars. Ik wol wol tajaan dat ik dan wolris it gefoel ha dat der immen achter my is. Ik fiel lykwols faker woldiedichheid as ik by neare nacht en mist of by nacht en ûntij (rein en hurde wyn) in kuier oer in bekend en maklik paad meitsje.

Mar inkeld, hiel inkeld makkest in nacht mei dat de wrâld troch de mist folslein tichtsit, datst amperoan in meter foar dy útsjen kinst, datst dyn oriintaasje folslein ferliest, datst net autoride, net fytse, eins net iens rinne kinst.

Sa net, sels op jins eigen hiem as men út it ljocht yn it tsjuster komt kin men even op ’e doele reitsje en weaget men it even net om sa mar drystewei jins foet nei foaren te setten.

Wat skreau Thoreau?

‘It is tsjusterder yn ’e bosken as de measten tinke, sels yn gewoane nachten. Om it paad te finen moast ik faak omheech sjen troch in iepening tusken de beammen boppe it paad, en dêr’t gjin weinpaad wie moast ik mei de fuotten it spoar fiele dat ik sels útsliten hie, of my oriïntearje troch wat ik wist fan it plak dy’t beskate beammen, dy’t ik mei de hannnen betaaste, foarinoar ynnamen. Sa moast ik bygelyks tusken twa dinnen troch dy’t net fierder as heal meter útinoar stiene, midden yn ’e bosk, yn it poertsjuster.’

‘Ik ha heard dat in protte minsken sels yn ’e doarpsstrjitten ferdwaalden doe’t it tsjuster sa ticht wie datst it mei in mes snije koest, sa’t men dat seit. Guon dy’t yn ’e bûtenwiken wennen en mei de wein nei it doarp ta kommen wiene om boadskippen, hiene dêr oernachtsje moatten en oaren dy’t op besite gongen, fielden it trotwaar allinne mei de fuotten en wisten net wannear’t se in syddyk ynsloegen en rekken sa mar in kilometer op ’e doele.’

Lêsten wie by ús de lantearnepeal stikken. Doe wie it dêr ynienen tsjuster, wie it oriïntaasjepunt fuort. Ik fûn dat opwinend.