‘Peste’ stiet yn it Frysk Hânwurdboek mei as earste ferklearring: ‘op gemiene wize pleagje’. Ik woe it – as it jim goed is (en ek as dat net sa is) – mar op ‘narjen’ hâlde. ‘Peste’ is grif frekwinter en gongberder en, noch wichtiger, mear fan dizze tiid mar dat nukt my neat.

Puber docht puber dea.

Noch net sa lang lyn, wike as wat, heechút in pear moanne of in fearnsjier. Lân yn oerstjoer. Triennen. Alderhanne lilk folk. Telegraaf der by, de ‘dieder’ yn fol ornaat op de foto, frijwat behyplik balkje oer de eagen dat mear op in splinter liket en – nei’t myn grafysk each miende te merkbiten –mei sa’n tweintich persint transparânsje.

Tsja, as de pesters al net mear foar it snotsje hawwe dat se oan it narjen binne dan is der gjin wurdboek mear dat mei wat krekte wjergaders oansetten komme kin al hoe sekuer jo de kritearia ek omskriuwe. As jo dan ek noch mei in fiergeande foarm fan bedriuwsblinens sitte dan komt it al gau sa fier dat jo it fjild dêr’t jo fan oanjouwe dat rieplachte te hawwen as synonym fan jo eigen wurkplak beskôgje.

Narders sitte net komselden tangele mei de ferfelende krupsje dat se gjin inkelde aan hawwe fan wêr’t se winliken mei dwaande binne. Faak ek binne it ‘lieders’ of guon dy’t dêr efteroan toffelje. Wy ha dat earder sjoen mar datsoarte ferlikings meie wy net meitsje mei’t it wurd ‘wâldpiken’ brûkt troch in klaaiklút hjoeddedei al frijwat diskriminearjend oerkomme kin. Dat ik sil hjir mar net begjinne oer literêre gaskeamers, want dan slepe se jo foar it rjocht as it treft.

Wy binne yn dit lân och sa foar it folgjen fan de pestprotokollen. Petearen tusken narders en slachtoffers hearre dêr by. Helje net in soad út wie fan ’e wike foar de televyzje. Sa út de holle: de lytste helte liedt ta noch folle slimmere foarmen fan narjen. De narders lizze mei oare wurden it near noch mear op it útkomme litten fan har eigen ûnfermogen ta sosjaal gedrach. Om’t de dôfhûdige narder altyd wat mear te sizzen mient te hawwen as guon dy’t it neffens de omskriuwing fan de narder ‘fyn ynlein pleagjen’ net sa goed ferneare kinne mei’t hja al frijwat tramtearre west hawwe.

Narjen is yn in bulte gefallen neat minder as it stellen fan lju harren eigenwearde. As in boufakker fan syn ark bestellen wurdt dan docht er dêr oanjefte fan. Mar dat kin net samar by elke stellerij. As in kloft folk jo de nachtrêst ûntfytmannet dan kinne jo dêr net samar in saak oer begjinne om mar wat te neamen. Skriuwers en bloggers hawwe dy mooglikheid al likemin as it om har ark giet wylst it ynstrumint ‘parlemintêre enkête’ te uzes ek al gjin húsriem is.

Dat ljocht sjogge de narders en brûke se. By ljochtskyndei helje se de meast grouwélige dingen út en dogge dat sa dat se eins nea strafber binne.

Ik seach niis in filmke dat op 27 oktober lêstlyn op YouTube set is. It filmke giet oer in húske.

In húske dêr’t in ferneamd – en troch my heechachte – skriuwer frijwat jierren lyn in ferwoeden taalstriid oer fiere moatten hat by de Afûk. De skriuwer woe nammentlik yn in (berne)boek de mear gongbere ôfkoarting wc brûke om’t in húske útpandich is en wy dat sa goed as net mear hawwe en de jeugd der alhielendal gjin weet fan hat. Dat in Afûk no in filmke makket dat it foarkomme lit as soe suster net begripe wat de pasjint wol en dy man dus nei bûten touteret om him dêr op in boartersguodhúske te setten is wol sa alderferskuorrendst bûten alle roai en histoarysk besef dat by my alle argewaasje fan in jier as tweintich lyn wer boppe komt en dy tagelyk sa ferhipte aktueel makket.

Dy skriuwer woe syn ark allinnich wat by de tiid hâlde. Hy foege him neffens de natuerlike ûntjouwing fan de taal. It ‘bolwurk’ Afûk woe dêr net oan. Mar lit no op de meast mislike en ûnkundige wize sjen yn hokker spagaat se harsels wurke hat. Want it is dyselde Afûk dêr’t de direksje okkerlêsten fan ferkundige dat er ferwachte dat de oanpassing fan de stavering en standerdisearring net folle emoasjes oproppe sille. En dêrby ek noch alles byinoar liigde troch te sizzen dat de learmiddels dochs al alle jierren fernijd wurde. Tige narders-eigen.

Dêr komt noch by dat it alderferskuorrendst min aktearwurk is fan de pasjint yn it filmke. Aktearwurk dat it nivo oanjout fan hoe’t se op de Bûterhoeke en omkriten tinke mei taal omgean te kinnen. Mei oare lju dus. Ek tige narders-eigen.

Dy ferynstitúsjonalisearre narders miene nei’t sa’n tweintich jier tebek wc foar gâns opskuor soarge no dat se hûnderten – as it al gjin tûzenen binne – klaai- of wâldfryske farianten op termyn út de taal skrasse kinne. En yn deselde loop in wurdbyld kreëarje dat mannichien sear oan de eagen docht en nea ta wenne sil.

Dat dan in yn de perifeary fan de taal operearjend orgaan as Itnijs.nl ek noch doart oan te jaan dat de Drinten it filmke finaal ferkeard begrepen hawwe…

… dan geane by my alle ljochten út.

It tsjûget fan sa’n ferhipt lyts bytsje selskennis. En fan it útstallen fan de eigen breklike kennis fan alle feiten dy’t oanjouwe dat in Afûk en Fryske Akadeemje al lang út dy perifeary ferdwûn binne en sadwaande folslein bûten de mienskiep bedarre binne.

Mar der noch wol fan frette.

Dat soe de polityk ris foar it snotsje krije moatte. En dyselde polityk soe ek ris hifkje moatte wat harren stimmers der fan fine soene dat se allegearre om in nij wurdboek út moatte. Dy polityk soe ris neigean moatte wat al dy skriuwers fan keatsferienings, toanielferienings, fuotbalklups, korpsen en al sa mear fan dizze grap fine. En hoe’t al dy lju yn de redaksjes fan doarpskranten of ynternetsiden der oer tinke.

Wat ‘it folk’ dus fine soe fan it yn stân hâlden fan it systeem fan plofhinnen dy’t nea by hokker supermerk dan ek mar oankomme sille wylst se der by it Leger des Heils om de krystdagen hinne ek al net in bek op sette wolle.

Faaks krijt de polityk dan in wat helderder byld fan wat dat narjen no krekt allegearre foar gefolgen hat. Mar safier sil it wol net komme bin ik bang.

Dat ik kin allinnich noch hoopje dat de rjochter de kompanen fan dy deade puber oplizze sil alle oerbleaune narders libbenslang te hjitfolgjen en sechstjin oeren deis sân dagen yn de wike ûnderrjocht te jaan oer hoe’t it net moat om’t it oars fannijs misbeteare kin…