Foar skriuwers als Hemingway wie it in betroud literêr middel. Lit de belangrykste saken of gebeurtenissen út in ferhaal wei, en it wurdt der sterker fan, sa skreau er yn ‘The Art of the Short Story’. De lêzers moatte dan neitinke.
Of neam in toanielstik ‘Wachtsje op Godot’, en dúdlik sil wêze dat dy Godot der in wichtich part yn hat. Hoecht er net iens op it toaniel te sjen te wêzen.
Literêre foarbylden genôch om te ferdigenjen wêrom’t yn in boek of tekst nochal wat feitlike ynformaasje ûntbrekke kin. En dochs fyn ik soks net kinnen by de útjefte fan in boarneboek oer literatuerskiednis. En De kul oer it skouder is sa’n samling fan boarnen.
Riemersma draait wat nuveraardich om de hjitte brij hinne mei dit boek. Alle romte dy’t er yn ’e ynlieding hat, brûkt er om foarút te rinnen op ’e ynhâld, net om dy better te pleatsen. Dy ynhâld bestiet dan út wat oaren skreaunen oer it Fryske literêre blêd Quatrebras [1953 – 1968], it tydskrift fan eksperiminten. En wat dy oaren dêr oer skreaunen, wie trochstreeks net botte kompliminteus.
Mar it is oars simpel. As Riemersma dit boek allinne bedoeld hie foar lêzers fan 60 jier of âlder, hie er dat op it kaft sette moatte. Alles wat yn dit boek neamd wurdt, spile him ôf foar myn berte. Dus ha ik kontekst nedich om de ynhâld begripe te kinnen. Ek al om’t Riemersma noch wolris oanfiert dat der yn ’e jierren sechstich teminsten noch belangstelling wie foar de Fryske skriuwerij. Dêrom freegje ik my gewoan in pear elemintêre saken ôf. Hoefolle minsken liezen Quatrebras bygelyks? En hoe ferhâldt him dat ta de oplage fan de literêre blêden fan no? Hoe faak kaam Quatrebras út? Hoefolle nûmers binne der yn totaal fan ferskynd? Wa wiene de redakteuren, en wat waard der fan harren? Hienen ynstellings as bibleteken ek in abonnemint, of diene dy doe net sa’n soad oan it Frysk?
Wiene der wol iepenbiere bibleteken sa’t wy dy no kenne?
De besoarger hat ek de beleefdheid net om my te wizen nei oare boeken, dêr’t wol wat feitliks oer Quatrebras te finen is. Bygelyks wat plaatsjes fan de omslaggen. Of in kolofon.
Ik fyn it dêrom skande dat it lytse tal hurde feitsjes dy’t wol yn dit boek stean, foaral ûntliend wurde moatte oan ’e mieningen fan oaren. Soks is dochs oft je in skouboarchfoarstelling beoardielje moatte oan watst oan gebabbel yn ’e pauze hearst, sûnder fierder wat sjen te kinnen.
Of — om de faak sa soere toan fan ‘e opnommen stikken oan te hâlden — it is oft ik as lêzer in ûngelok rekonstruearje moat troch wat tsjûgeferklearrings fan minsken dy’t in klap mienden te hearren.
Riemersma syn oare resinte boarneboek, Hoe binne de helten fallen, koe no krekt wol folslein op himsels stean. Dat boek hie in dúdlike kearn. De twa beruchte teksten dy’t Bauke de Jong yn ’e jierren sechstich skreau, en útspruts, tsjin alle dweperij mei it Frysk-eigene, stienen der folslein yn. Dat makke it no krekt sa aardich om ris te sjen hoe’t syn wurden oankamen by oaren .
Ek de bondel Op ’e barrikaden en der by del út 2005 toant in min of te mear ôfrûne gehiel. Dêryn stiet in samling fan tydskriftartikels dy’t Riemersma sels skreau, oant 1972. Mar om’t er dêr dizze ieu noch wer kommentaar by jûch, waarden dy ferskate stikken ien.
Yn De kul oer it skouder mist my dêrom te folle. En troch dy twa eardere boeken, dy’t ik wol slagge fûn, begryp ik net sa goed wêrom’t der sa folle misse moast.
Soks twingt dan ta spekulaasjes. Want miskien is der doch in oarsaak foar. Net allinne literatoaren, ek religys litte altiten saken fuort. In fûnemintele eigenskip fan mannich geloof bestiet derút de kwaliteiten of eigenskippen fan it alderheechste no krekt net te beskriuwen. Of om soks sels te ferbieden.
Miskien kin dit boek dêrom noch wol it bêst beskôge wurden as in lette earetsjinst fan Trinus Riemersma persoanlik. In earetsjinst oan it eksperimint yn ’e literatuer, dat ek foar him sa wichtich wurde soe. Allinne seach er dat doetiids noch net. Riemersma waard yn 1964 redaksjelid fan De Tsjerne, en net fan Quatrebras. Wylst by De Tsjerne grutte kritikasters sieten fan eksperimintele literatuer.
Troch feitlike ynformaasje wei te litten, hoecht Riemersma ek neat te sizzen oer himsels. Dy neutraliteit siert him as ûndersiker. Mar it makket in boek as dit fiersten te skraal.
Tr. Riemersma (bes.), De kul oer it skouder
198 pagina’s
Utjouwerij Venus, 2007
isbn 978-90-5998-042-6
€ 17,90