Bargebiten
‘Bûter, brea en griene tsiis, wa’t dat net sizze kin, is gjin oprjochte Fries.’
Ut dit saneamde sjibbolet út de sechtjinde ieu kinne wy opmeitsje dat folk en oprjochtens net sasear te krijen hat mei etnisiteit, mar mei taal. En itselde sjogge wy hjoeddedei mei de eask oan ymmigranten om de Nederlânske taal te learen (as se mar leech genôch oplaat binne, want oars hoecht it net). Mar om no taal en oprjochtens sa oan inoar te ferbinen? Ik wit it net.
‘Oprjochtens is op himsels bullshit.’ Mei dizze wurden einiget Princeton prefester Harry G. Frankfurt syn filosofyske ferhanneling On Bullshit. Oan ’e ein fan it essee weeft de prefesser ôf mei it ‘antirealistyske’ skeptisisme oangeande ús tagong ta de objektive realiteit. It trúnt ús der neffens de prefester ta oan om te stribjen nei trouwens oan ús wiere aard. Mar krekt ús aard is neffens Harry G. Frankfurt it meast ûngrypbere, en minst grypbere, yn fergeliking mei alle oare dingen. Hoe yn ’e frede soe no sa’n diffús fenomeen as ús wiere aard oprjocht wêze kinne?
Dochs is der, nettsjinsteande de ûnmiskenbere rasjonele kwaliteit fan de riddenaasje fan prefester Frankfurt, wol wat tsjin de konklúzje op te smiten. Wat no as je it swiertepunt fan de fraach nei oprjochtens ferlizze fan de Oprjochte nei it ien-as-oar dêr’t syn ‘oprjochtens’ op belutsen is? Ofwol: stiet de Oprjochte werklik yn foar it ien-as-oar dêr’t er fan beweart dat er dat wier tadien is?
Dat – soene je sizze – kinne je ienfâldichwei ôflêze oan it hanneljen fan de Oprjochte wannear’t it oangeande ien-as-oar yn syn wêzen bedrige wurdt. Mar ja, alles moai en aardich: je kinne nea fêststelle oft de Oprjochte wol of net alle ynspanning levere hat dêr’t er ta by steat wie.
En dêrom, om’t je nea seker witte oft immen bonafide is oan wat er útdraacht, is de fraach nei oprjochtens yn ’e kearn bullshit, bolledong. Yn it libben moat men dus neat earnstich nimme, en him nearne wat fan oanlûke. Oars is it yn ’e bollesesjes samar bargebiten. Mei oare wurden: al it praat dat minsken útslaan – hoe erudyt en ûnderboud ek – is yn prinsipe bullshit. Wa’t dat net witte wol, lit him as in bolle foar it lapke hâlde. Hy sil him yn ’e piste opnaaie litte oant er fan ellinde yninoar sakket en hymjend en mei grutte eagen om him hinne sjocht, en tinkt: ‘Shit, it wie bull.’