It wûnderlike krusen fan minsken

Johan Veenstra hat mei Een vrouw van ivoor in min ofte mear ferfolch skreaun op syn eardere roman Een brogge van glas (2006). Min ofte mear, om’t de beide boeken ek los faninoar lêzen wurde kinne, sa falt te lêzen op de efterflap. ‘Meensken die in dat boek veurkommen, kommen ok in dit boek veur.’ Neffens my is it wol handich om dy roman lêzen te hawwen, sadat de ferskate relaasjes en ferhâldingen dúdliker binne foar de lêzer.

In neidiel dêrmei is dat de personaazjes yn syn nijste roman al fierhinne útiten binne. Men freget jin net mear sa gau ôf hoe’t it krekt yninoar sit. Dat de ik-persoan o sa oan syn mem hong en oarsom, is foar de lêzer dan al helder. Mar ek dat er in relaasje mei Frank hat. In stikeme relaasje, mei’t Frank frou en bern hat. Fierders kin Johan (it boek is lykas Een brogge van glas autobiografysk) it hiel goed fine mei Erik, dat is syn bêste kammeraat. In personaazje dy’t er net opfierd hat yn Een brogge. ‘Over him he’k ok nooit verteld. Ik hebbe him, zolange a’k him kend hebbe, uut de buurt van femilie en aandere kammeroaden hullen.’ It is dy âld-kammeraat dy’t in kaairol yn it ferhaal hat.
Wy lêze oer Johan dy’t yn it sikehûs komt te lizzen en oer Aichata dy’t yn Bouaké wennet en dêr opgroeit. Op in stuit komt der in boargeroarloch en moatte sy en har heit en mem flechtsje. Wêrom’t hja wol flechtsje moatte en har skarreltsje Yao net, wurdt net dúdlik. Der wurdt gauris neamd dat Aichata har berteplak mist, mar it liket der ek op dat se genôch oare ferdivedaasjes hat yn de stêd dêr’t hja hinne flechte binne. Dêr kriget se nammentlik wat mei in Frânske jonge. De trije froulju fan de man dêr’t se by ynwenje binne fekken. ‘“Et bin tangen. Alle drieje.”’ (s. 101). Lokkigernôch hawwe se inoar noch. Yn in fraachpetear mei Hedwig Terpstra fertelt Johan Veenstra dat men de Ivoarkust rûke kinne moat. Al kriget men in aardich byld fan hoe’t it is yn Afrika mei beskriuwings fan plakken mar ek fan tradysjes en feesten, de ellinde dy’t se trochstien hawwe en de skriuwer grif ek graach oerbringe wollen hie komt op ’e lêzer net alhiel sa oer. It knypt in kear as wat, mar fierders bliuwt it frijwat flak.
Syn eigen affearen yn it sikehûs is betiden wat ferfeelsum. Ut en troch leveret dat in aardich tafrieltsje op as er werkend wurdt as ferhaleferteller, mar eins folle leaver allinnich wêze wol. ‘Ik moet niet naor heur kieken. Misschien begint ze dan wel niet tegen me te praoten. Ik zat hier krekt zo mooi allienig. Lichtkaans gaot ze zo wel weer vot a ’k veerder niks zegge en deurlezen blieve. […] “ie bin et, hen,” zegt ze dan inienend fleurig. “De verhaeleverteller.”’ (s. 31). Fierders jout syn lizzen yn it sikehûs in aardich kontrast mei de jonge frou yn Afrika en de âlde man yn it sikehûs yn ’e Stellingwerven. Mar foar it grutste part skolperet it mar wat troch, hy makket him hieltiten drok en hellet syn mem der wer by. Beide hawwe se in sikehûsferline. It is yn wêzen noch altiten in bang jonkje. Op it lêst komt dat allegear wat eamelich oer en úteinlik rint it ek mei in sisser ôf, hy hoecht nammentlik net ûnder it mes.
It is spitich dat Veenstra der mear as in heal boek oer dwaan moat om it ynteressant wurde te litten. Want einlings komt der dan wat fan in konflikt it boek yn. Dat is wannear’t nei in lange skiednis fan Aichata dy’t yn Nederlân bedarre is, Erik in bûtenechtlike relaasje mei har kriget. Dan wurdt dúdlik – of alteast wurdt it eksplisyt sein, want de lêzer hie it al yn de gaten – dat de ik eins smoarfereale op Erik is en sadwaande bekenne moat dat er jaloersk is. Hy seit dan ek noch ta dat Erik en Aichata gebrûk meitsje kinne fan syn hûs om efkes op harren sels te wêzen. Dêr sit er ferskuorrend mei, want hy fynt it fansels mar neat. Yn al syn tragyk kriget it suver wat komysk wannear’t er mar omrydt by it hûs en úteinlik efter it hûs yn de bosk wachtet oant it fereale spantsje wer útnaait en hy syn eigen hûs wer yn kin.
Der is oars hieltiten al wat mei dy Erik, ek woe er jild liene. En dan ynienen docht bliken dat er fuortgien is. ‘Hi’j is votgaon zonder een spoor nao te laoten.’ (s. 168). Jild dat se beide útliend ha – want ek Aichata hat him jild liend – kinne se nei fluitsje. Sa hawwe alle ferhalen losse eintsjes, de sirkel is nea rûn, merkt de skriuwer filosofysk op. Sa is it ek yn dit (libbens)ferhaal dêr’t alle minsklike emoasjes yn foarkomme, as eangst, leafde, hertstocht – mar ek it ûnbefredigjende dêrfan. ‘Et is in liefde mit beparkings’ (s. 11) –, ferlies en twivel.
Veenstra wurdt mei rjocht en reden in ferhaleferteller neamd, want dat is er yn ieren en sinen. Hy wit hoe’t er in ferhaal opsette en strukturearje moat. As er fan de ik-persoan oergiet nei Aichata of oarsom besiket er fakentiids in brechje te slaan. De iene kear komt dat wat natuerliker oer as in oare kear, d.w.s. dat it somtiden wat forsearre oerkomt om beide ferhaallinen mei-inoar te ferbinen. Fierders fynt Johan yn syn jonge jierren ris in flesse yn see mei in brief deryn. Letter yn it ferhaal as Aichata einlings de see sjoen hat, wol sy dat ek dwaan. De sweltsjes dy’t yn ’e neisimmer nei Afrika fleane. Sokke lyntsjes jouwe in beskate kohesy oan it ferhaal, jouwe oan dat minsken út folslein ferskate miljeus noch net sa bot fan inoar hoege te ferskillen. Mar dat Johan earder oan syn jonge sels in brief skriuwt en letter Aichata dat dwaan moat fan har learaar Nederlânsk, omwille fan de kohesy, giet my in stapke te fier. Dan is er faaks tefolle in ferhale- as in romanskriuwer.
Yn it brief nei himsels skriuwt er: ‘Dag klein, kwetsber joongien mit je segarebaanties. Et zal even duren, mar ie kommen d’r wel. Je fantesie sleept je d’r wel deurhenne.’ En it hie krekt moai west as er yn dit boek wat mear fan dy fantasije sjen litten hie.

Johan Veenstra
Een vrouw van ivoor
Stellingwarver Schrieversronte 2015
ISBN: 978-906466-179-2
Ferkeappriis: € 13,50