Wat moat in minske no eins mei snie? It sjocht der moai út fansels, mar ast der trochrinst krijst wiete fuotten en it rint ek net goed troch, it sjit net op. In „speurdersroman” dy’t fan Allegearre snie hjit kin wat dat oanbelanget in swiere dobber wêze: allegearre moaie dingen om nei te sjen, mar gjin kâns om der troch te kommen, net foarút en net de djipte yn – sa ûngefear wie myn ferwachting doe’t ik oan Meindert Bylsma syn boek begûn.
It foel net ôf, it earste part fan myn ferwachting kaam út: der stean in protte moaie dingen yn it boek, moaie sinnen, de taal wie lykas snie: oeral kamen de wurden wei, de sprektaal hat Bylsma ynspirearre mar min Frysk wurdt it nea. Bylsma kombinearret in grut idioom fol bysûndere útdrukkingen en selsbetochte wurden mei in fermaaklike gewoanheid, minsken mei harren foaroardielen, minsken dy’t prate as op de telefyzje, minsken dy’t Ingelsk en Hollânsk troch harren Frysk minge – it komt allegearre foar en sa moat it ek, want yn it echte libben komt it sa ek allegearre foar. It kleien en kofjedrinken op it plysjeburo is nei it libben tekene:
‘As de jierren oan it rigeljen binne, marsjearje de mankeminten op, „Einzug der Gebrechen,” sille de Dútskers wol sizze,’ gnysket Roosjen, ‘by de ien sille se wat earder komme as by de oar, mar dat se komme is like wis as dat wy no wer efter de kompjûter moatte om de papierboel ynoarder te krijen. In oere wurk mei in winkeldieverijke bûten it buro, twa oeren wurk op it buro.’
Se slingerje de lêste drippen fuort en sette suchtsjend ôf nei de terreur fan ‘e rapporten.
‘En de steapel noch op te lossen dossiers waakst mar oan en mar wei,’ suchtet Bekkema fierder as se wer te plak sitte.
‘As krimmenearjen helpe soe,’ seit Roosjen op in toan dy’t net frij fan krimmenearjen is, ‘krimenearre ik de hiele dei. Mar wy kinne de foarskriften net feroarje. Dêr binne wy te dom foar. Dy wurde makke troch „clevere managers” dy’t noait in winkeldieverijke ûndersocht ha en dus likemin op papier ferwurke.’
– Side 13
Bylsma syn haadpersoanen ha sels ek sa’n goed ear foar taal:
‘Gewoan in aardige freonlike man en that’s it.’
(…) ‘That’s it noch net hielendal.’
– Side 28
Allegearre snie sjocht der net min út, mei in kreas lettertype en net te folle opskik. De útjouwer hat it bêste mei it boek foar hân, hat it sels yn ‘e nije stavering set (iuw!), mar hat dochs net oan alles tocht; dêr binne frijwat sloarderichheden op te merken, oanhellingstekens dy’t ûntbrekke of krekt te folle binne, hjir en dêr ferskriuwingen (siere foar siede) – mar it sjocht der al fersoarge út.
Wêr bliuwt yn sa’n boek it ferhaal? In speurdersroman moat in plot ha en dat hat Allegearre snie ek wol, mar de lêzer mei dêr net te folle fan te sjen krije. As de iene haadpersoan net oer civet-katten, syn ûnderbûk of wat er yn’e krante lêzen hat oer East-Europa epibrearret, dan begjint de oare wol oer de kazematten fan Koarnwertersân of de feramerikanisearring fan ús maatskippij. Foar’t sa’n ferhaal ferteld wurdt, moat der wol earst tsjin protestearre wurden:
‘Witsto dan net dat guon manlju har manlikens bewize wolle mei in auto? Wat mear auto, wat mear man, sokssawat. Foar sokken is de auto om sa mar ris te sizzen in ferlingstik fan ‘e kul.’
‘Lukas, Lukas, wat hasto healwiis praat.’
‘Liuwe, Liuwe, it wurdt noch healwizer.’
‘Is der wer ris wat fan dyn hurde skiif ôfdondere?’
‘Ik kin der ek neat oan dwaan, ik haw it earne lêzen. It is nuver praat, mar ik haw it net sels betocht.’
‘Wol sels ûntholden! No kom dan mar op mei de brot.’
– Side 57
In speurdersroman kin sa no en dan wol in „red herring” brûke, fansels, in dwaalspoar, mar yn Allegearre snie binne der allegearre reade hjerringen en sa bliuwt der oan ‘e ein gjin plot mear oer.
De skriuwer docht dat mei sin, dat blykt út alles. It boek is mei in soad wille skreaun en mei likefolle nocht pleaget de skriuwer de lêzer, hy amusearret him mei allegearre rimen en teltsjes dêr’t de lêzer miskien net om frege hie, mar dy’t er dochs krijt, om’t de skriuwer it sa wol.
‘Om distiid jit ik de frou altyd in read wyntsje yn en mysels in bearenburchje,’ suchtet Bekkema.
‘It libben fan in plysjeman is net altyd bearenburch of reade wyn, mar ek wolris in gleske mei jittik der yn,’ laket Roosjen.
‘Tsjonge jonge, dat rimet mar foar de fûst wei. As ik der no in teltsje by doch, ha wy it begjin fan in nije Rimen en Teltsjes.’
– Side 140
It is in spul mei kontrôle, in spul mei fiksje en de ferwachtingen dy’t in lêzer fan in speurdersroman ha moat. En eins is it foar de lêzer ek wol fermaaklik om yn sa’n spul te bedarjen.
Yn it boek is it hjerst, gjin winter. De beammen dy’t beskreaun wurde binne wintergrien, konifearen, in Thualeane – dat it hjerst is fernimt de lêzer oan it bokbier dat dronken wurdt en oan it kâlde waar op ‘e Ofslútdyk, en miskien ek noch wol oan de fûgels, oan de skoalle dy’t iepen is. Mar snije docht it net.
Begearich slokt it learfabryk syn learlingen op.
– Side 76
Foar de krekte titelferklearring, net de byldspraak oer moaie dingen dêr’t in minske neat mei kin, moat men op ‘e lêste bledside wêze, by de lêste wurden. Dy binne allegearre snie en dêrmei jou ik gjin part fan it ferhaal wei.
Allegearre snie is in boek dat fermaaklik is foar in lêzer dy’t wol mei him boartsje lit, in lêzer dy’t eins net safolle om plot en speurdersromans jout, mar wol om libben Frysk en bysûnder taalgebrûk, om in skriuwer dy’t nocht hat oan syn wurk en dat mei elke sin sjen lit – no, sa’n lêzer bin ik wol. Ek al moat ik dan net folle fan snie ha.
Meindert Bylsma
Allegearre snie
speurdersroman
Elikser, Ljouwert
ISBN: 978 90 8954 762 0
Ferkeappriis: € 14,95