‘You’re becoming real Macedonian!’, murk de jonge romanskriuwster F. de hiele tiid wer op. Ik hie, ôfwachtsjend, tiidrekkend, stinnend, it beslút nommen om my dochs dy deis net mear fan Štip nei Skopje te reizgjen. It groepke skriuwers dat ik de jûn derfoar kennen leard hie, hie ik tusken de middei mei ôfpraat om te kofjedrinken. En doe te lunchen, op in rom terras yn it skaad oare kant de rivier. Om trije oere woe ik de bus ha, want dan koe ik ein fan de middei yn Skopje noch… Salade waard op tafel set, dêr waard fansels rakija by dronken, doe kaam der fleis en bier, wy songen de Masedoanyske folkslietsjes mei dy’t draaid waarden, en it soe net earder as de bus fan fjouwer oere wurde…
Doe’t ik einlings regele hie om dan mar in dei letter yn Skopje te wêzen, en aansen mei nei it hotel fan myn skriuwersfreonen, krige ik te hearren: ‘Wy hiene echt net tocht datsto fan ’e middei noch yn Skopje oankomme soest.’
En sa waard it tsjin fiven dat wy ús kofje en pankoekjes behimmelen. Rêstichoan en in bytsje dekadint genietsje fan de noflike dingen yn it libben, – ‘lezet’ hjit dat hjir mei in âld Turksk lienwurd. In goedbestege freedtemiddei yn Štip, alsa.
Ik moast deroan wenne, en hielendal bin ik der noch net oan wend. Hoe’t se hjir de tiid floeiber ferrinne litte mei iten en drinken en smoken. It wachtsjen foar’t der echt wat ûndernommen wurdt. De lange jûnen en de sleauwe moarntiden. De floeiberens ûntspant. De stress fan it libben hjir, de ûnwissens, de partijdichheid, de korrupsje, de jildsoargen: it hat sa’n tsjinwicht nedich.
Yn in lân as Masedoanië kinne je it úthâlde as je in bytsje fan de hâlding oernimme. De kultuer ynhalearje, ek al is net alles perfoarst like sûn.
In diskusje yn it Masedoanysk tusken professoaren ûnder it útein fan in lange middei lunchen, oer it artistike belied fan de Ynternasjonale Poëzijjûnen yn Struga, kin ik meastepart net fan folgje. Mar lytse petearkes kin ik wol ha yn myn healbakken Masedoanysk. Nettsjinsteande myn heger-oplate kunde, is de taal yn wêzen in soepele lingua franca. Gjin namfallen, ridlik frije sinsbou, maklike útspraak, in yn ’e basis frij beheinde wurdskat en in iepen doar foar lienwurden.
Guon wurdsjes koe ik wol meinimme nei hûs. Ik begryp no hoe’t de Nederlanners yn Yndonezië typysk Maleiske wurdsjes oernamen yn har sprektaal. (It brûken fan sokke Maleiske wurdsjes troch de ‘kolonialen’ is bygelyks wat ik fierwei it nijsgjirrichste fûn oan ús klassike boereroman Peke Donia.) It meast haw ik dat mei ‘ajde’, it meastbrûkte wurdsje yn it Masedoanysk. As ik de minsken hjir op strjitte hear, is it as bestiet de helte fan de konversaasje út ‘ajde’, ‘aj’.
‘Ajde’ is yn oarsprong in Turksk wurd, en op ’e hiele Balkan wurdt it brûkt. It is in tuskenwerpsel, soks as ‘kom’, ‘kom op’, ‘hee’. Je jouwe dermei oan dat je fuort wolle, dat je wat oankundigje sille. By it fuortgean, seist ‘ajde prijatno’ of ‘ajde čao’. Foar in lytse geunst: ‘ajde fala’. Ik moat mar wer op hûs oan: ‘ajde, ajt’. Ast út de bus stapst, koartest dyn groet oan de sjofeur ôf ta in ‘ajde’. As der sigeunerbern op it terras biddelje, wurdt it in ôfwizend ‘ajde ajde!’.
Ik kin hjir aardzje, mar faaks dochs net oeral en hielendal. Want ek al bestiet dit lân foar it grutste part út bergen en bosken, heal ferlitten doarpen en tabaksfjilden: de Masedoaniërs binne graach allegear safolle mooglik op itselde plak. Hjir yn Bitola rint hast de hiele stêd alle jûnen de strjitte Širok Sokak op en del. Deselde twa kilometer, hieltyd wer. De strjitte rekket fol, as in kollektyf organisme fan tsientûzen kuierders. Yn de klean om sjoen te wurden, kalm toffeljend, praatsjemeitsjend mei kunde. Krekt as wie der echt wat te belibjen yn de haadstrjitte fan Bitola, sa’n drokte fan minsken is it.
Dêr echt yn meistreame slagget my net. Yn de mannichte fiel ik my net senang, as noarderling sil ik in grutter ferlet fan romte ha. De jûnen te fer-rinnen, jin sa diel meitsje fan de promenade: ik sil dêr tink noait mediterraan genôch foar wurde.
https://youtu.be/5lXtzJJoLO0