Werom út Masedoanië bin ik earst yn Fryslân omtoarkjen bleaun. Ik mocht de Skriuwersarke bewenje. Dat wie in grut ferskil. Wat te grut eins: op ’e Feanhoop wie ik eins bot ûnwennich fan it Súd-Europeeske stedslibben, de minsken op strjitte, de terraskes dêr’t ik de heale middei siet te skriuwen by in kopke mei it lêste lije boaiemke турско кафе, со шеќер, средно фала (‘Turkske kofje mei in bytsje sûker, tanke’). Drachten op in healoere fytsen koe it fan Bitola net winne. En boppedat, ik moast dêr op ’e pôle fan Rink sitte en wurkje.
Grins, in lyts waarmteweachje, myn eigen keamer mei boeken, in wól-funksjonearjende UB, en oanspraak ha de ûnwennigens wat minder makke. Alve dagen arke wie koart, mar foar no genôch. Fyftich kilometer nei it easten is it makliker om, lêzende, wat djipper yn de Balkan en de lannen dêrefter te dollen.
Ik wie tsjin hiaten yn myn Bildung oanrûn, jinsen yn Masedoanië. Hast eltsenien dêr neamde as de grutste dichter: Rumi. Perzysk dichter en mystikus út de 13e ieu. Foar my wie Rumi net mear as in namme, krekt allyk as Omar Khayyam, as Hafez of Firdowsi. Ik koe him rûchwei pleatse as in klassike Pers, as sa’nent dy’t inkeld yn ûngenietber heechdravende taal oerset wurdt. Mar Marija wiisde my Rumi yn ’e boekwinkel oan as har favoryt; by Živko lei Rumi op it nachtkastke (yn it Masedoanysk oerset út it Servysk, dat oerset is út it Ingelsk, dat oerset is út it Perzysk); Robert hat in ferhaal skreaun oer syn reis oer lân nei Yndia yn 1977, wêrby’t er Alexander de Grutte socht mar Rumi fûn; en kollega-oersetter Mihajlo hat krekt begjin dit jier in lytse blomlêzing fan Rumi syn fersen útbrocht. De klassike Perzyske poëzij rikke fan de Ottomanen oant foarby de Grut-Moghul. Leit Masedoanië dêrom noch hieltyd folle tichterby de easterske divans as wy?
Jalāl-ud-Dīn Muḥammad al-Balkhī, ek wol neamd Rūmī (1207-1273) wie in Perzysk korangelearde dy’t yn Konya (no yn Turkije) wenne. Op syn 37ste moete hy de omswalkjende âlde mystikus Šams-ud-Dīn. Fan dy rûge asceet wie Rumi sa yn de besnijing, dat it suver in sublimearre ferealens wie en dat er twa jier lang ûnôfskiedlik wienen. Šams ferdwûn, sa hommels as er ferskynd wie. Rumi utere syn langstme nei syn master Šams, nei God, yn ekstatyske dûnsen. Rumi droech dêr fersen by foar, dy’t syn learlingen opskreaunen: leafdespoëzij foar de godlike leave. Under de bynamme ‘Mevlana’ (ús master) is er sa de stifter wurden fan de oarder fan ’e dûnsjende derwisjen, de mystike soefi’s dy’t yn trance har ien meitsje wolle mei God.
Hjir yn Nederlân is Rumi yndield by de esotearika. Dêr binne spesjale winkeltsjes foar, mei kleurige boekjes en wijreek en gebedsflachjes en hindoegoaden en mindfulness. Dat krong by my troch doe’t ik seach hoe’n bytsje Rumi der yn de Grinzer universiteitsbyb leit. Sadwaande begûn ik mar mei in blomlêzing út de Dīwān-i Šams-i Tabrīzī, yn in twatalige útjefte mei dreech âldfrinzich Ingelsk. Hermetysk wrimelet op de loftersiden it Perzysk, en ek de oersette fersen kin ik noch net rjocht bedjipje. Modernere oersettings binne hjir net beskikber. De meast lêsbere binne yn it Dútsk, yn it periodyk fan de Castrum Peregrini-rûnte út Amsterdam. Dêr is dan wer in nijsgjirrich elitêr-yntellektueel efterhûs mei anneks: de ferballe Szene fan learlingen fan learlingen fan Stefan George, fan antroposofen, skilderessen fan adel, let-nij-romantysk Dútsk idealisme en Hollânske soefi’s.
Rumi syn wurk hat hiel ferskate kanten. Neist de oaden út syn Dīwān, hat er ek in protte fjouwerrigels skreaun, in mânsk didaktysk epos dêr’t in iepen hâlding foar de oare godstsjinsten út sprekt, en ek wurken yn proaza. Tefolle om folslein oer te setten.
Ik bin in bûtensteander as ik Rumi lês. Ik wit kwalik wat fan syn islamityske kontekst; de nammen dy’t er neamt bliuwe frjemde nammen, ek al lês ik de noaten by in fers; syn bylden kin ik heechút yntuïtyf ferstean; neat fan de klank fan syn Perzysk krij ik mei, omdat ik it Arabyske alfabet net lês (as it orizjineel al ôfprinte is). Dochs hat er my yn de besnijing, ek al is it lykas in riedsel.
Ik haw ien gedicht fan him oerset, op basis fan de twa Ingelske oersettings fan R.A. Nicholson út 1898 en fan A.J. Arberry út 1968 – fers nû. 239 neffens de edysje fan Furūzānfar (Teheran 1957-1966). Foar myn gefoel is de twadde krekter, mar dat kin ek komme trochdat dy syn taal tichterby my stiet. Ik jou ta dat it jin oangrizende byld fan de ôfhakte holle is, wêrom’t ik just dit fers keazen haw. Yn Rumi syn jongesjierren foelen de Mongoalen mei ekstreem geweld it Midden-Easten binnen. Syn bertestêd Balkh waard ferovere en útmoard, wylst Rumi-en-dy as flechtlingen yn Konya bedarren. (Ṣalāḥ-ul-Ḥaq-ud-Dīn yn it fers is de âlde derwisj dy’t Rumi syn idoal waard nei de ferdwining fan Šams-ud-Dīn.) Myn ferfrysking sil grif kealer fan taal wêze as it Perzysk.
Hoedat Rumi sá populêr wurden is by myn Masedoanyske freonen, kin ik no noch net hielendal begripe. Ik ferwachtsje dat dat troch Rumi syn mear tagonklike fersen komt, en fanwege in ûnbeskamme foarkar foar klassike poëzij dêr’t tagelyk in protte advizen foar in goed libben yn sitte. En djippe religieuze gefoelens.
Of miskien hâlde se gewoan fan de bettere tegeltsjewiisheden… Yn alle gefallen moat ik skielk Mihajlo Sviderski syn nije oersetting mar lêze, mei it wurdboek derby om myn Masedoanysk op te skerpjen.
*
Jalāl-ud-Dīn Rūmī
(nû. 239, ed. Furūzānfar)
Us woastyn hat gjin grinzen,
ús herten en sielen ha gjin rêst.
Wrâld nei wrâld hat foarm oannommen;
hokker fan ’e foarmen is uzes?
Stel, do sjochst ûnderweis in ôfhakte holle,
hy rôlet dyn kant út oer it sân,
freegje him, freegje him dan nei dyn hertsgeheim,
want fan him hearst dyn ferburgen witten.
Hoe soe it wêze, as ien inkeld ear opstuts
dat de taal fan ús fûgels ferstean kin?
Hoe soe it wêze, as der ien fûgel opwjukke
mei as halsbân ús Salomo’s geheim?
Wat sil ik sizze, wat tinkst? Dit ferhaal
oerstiicht ommers ús beheinde fermogens.
Hoe hâld ik my stil? Hieltyd wer
wurdt ús benearing benearjender.
Patrizen en falken fleane mei útsprate wjukken
midden yn de loft fan ús berchlân,
midden yn de loft: yn de sande himelsfear
en dêrboppe-op is ús paviljoen.
Ferlit dit ferhaal! Freegje net om ús,
want ús ferhaal is folslein tebrutsen.
Ṣalāḥ-ul-Ḥaq-ud-Dīn sil dy no fertoane
de skientme fan ús Hear en Kening.