“An de ene kant hest ’n onaindig soad tiid en mooglikheden, maar an de andere kant weetst nooit wat d’r op dyn pâd komt.”

Gerard de Jong (1979), haadredakteur fan de Bildtse Post, is troch de Fryske sjuery fan it projekt Oare Wurden / Other Words – it Europeeske útwikselingsprojekt foar skriuwers yn lytse talen – útkeazen om yn maaie-juny 2017 yn de Baskyske stêd San Sebastián te wenjen en wurkjen. De sjuery fûn it skriuwplan fan De Jong literêr nijsgjirrich en tsjûgjen fan in sterke persoanlike driuw.

Wat kinst fertelle oer dyn skriuwplan foar Oare Wurden?
‘Ik bin fan doel om ’n Bildts boek te skriven, ’n novelle met de titel: Blau fan dagen, griis fan onrust. Dat komt fan ’n Bildts sechy: ‘De lucht is blau fan dagen en griis fan onrust’. An de ene kant hest ’n onaindig soad tiid en mooglikheden, maar an de andere kant weetst nooit wat d’r op dyn pâd komt, dat het ’t wat draigends. D’r sit ’n mooie dubbele laag in die ene sin. Ons pake en bep hadden die spreuk froeger an de muur op ’n tegeltsy en dat hew ik nou ok.’

Hoe spilet it Biltsk in rol yn dyn skriuwplan?
‘Ik bin ’n Bilkert in hart en nieren en bin opgroeid in ’n krantefemily. De Bildtse Post het ’n belangrike rôl in ’t geven fan ’n poadium an de Bildtse taal, want mînsen kinne hur in hur aigen taal in ôns krant úttere. Ons pake waar hier sjoernalist ant ’t jaar 2000, doe’t hij sturven is. Ik hew de krant doe fan him overnommen.
In de jaren seuventig kwam de Frise beweging sterk op en die maakte ’m onder meer sterk foor Frys in de klas. As reaksy derop saai ’n groep Bilkerts: Wij motte hier gyn Frys in de klas hewwe, maar Bildts. Deur ’t Frys ontston op ’t Bildt foor ’t eerst echt ’n Bildts bewustwezen, ’n beweging die’t op institúsjonele menier de taal hoede en noede wou. Derfoor praatten de mînsen ok Bildts, dat waar gewoan fanselssprekend. D’r waar lange tiid gyn offisjele grammatika, gyn woordeboek, niks. Ons pake Gerryt Dirks waar een fan die mînsen en met-oprichter fan Stichting Ons Bildt. In de jaren tachtig kwammen d’r Bildtse kursussen en worde ’t Bildts ok feul meer brúkt in de Bildtse Post, ok in de femilyberichten. Atst siest, wer’t wij nou staan in 2017: ’t Bildts het prebeerd ’n taalstatus te krijen, maar dat is fleden jaar ôfwezen deur minister Plasterk. Toegelyk binne d’r sorgen over hoe’t ’t met de Bildtse taal komt. Dat komt fooral deur de fúzzy fan ’t Bildt met Franekeradeel en Menameradeel, die’t d’r an staat te kommen. Wij hewwe goed 500 jaar selsstannig weest as gemeente, maar dat hout aansen op. Dus: blau fan dagen, griis fan onrust. Ik wil ’n boek skrive over de opkomst fan de Bildtse beweging, maar ’t wort wel ’n roman, besien deur de ogen fan drie generasys: ôns pake as een fan de eerste ‘Bildtse strijders’, ’n goeie maat fan him die’t later ’n goeie maat fan mij worren is, en fan myn aigen perspektyf út. Ik wil dat ’t boek útdrukt wat de Bildtse idintiteit is.’

Sikest dêrby ek in link mei it Baskysk?
‘Niet direkt. Dou silst niet ’n Bask in myn boek teugenkomme inkeld, omdat ik na Baskelând gaan, dat past niet in myn ferhaal over ’t Bildt. Maar ik hoop dat myn ferbliif in San Sebastián mij wel feul helpe sil met de fraag: wat is aigen idintiteit? Dat is ’n heel lastig begryp, en ’t kin soms ok ’n ing begryp worre. Bin ik d’r groats op om ’n Bilkert te wezen? En wer bin ik dan groats op? Ik bin niet groats op Nederland. En echt groats op ’t Bildt bin ik ok niet. Wel hew ik ’t idee dat mînsen, die’t ’n minderhydstaal prate meer met hur taal en aigen idintiteit doende binne as mînsen, die’t dat niet hewwe. Ik wil graag útsoeke, hoe’t dat innander steekt. De Basken hewwe fansels ’n feul groatere tradisy met ’t letterlik fechten foor hur autonomy, taal en kultuur. Ik dink dat ik der ’n soad fan lere kin, ja. ’t Bildts is ’n hele klaine taal, het nag soa’n 6000 sprekers, die’t de taal daagliks brúkke. D’r binne feul meer sprekers fan ’t Baskys, maar der hewwe se ok te krijen had met onderdrukking fan de aigen taal: onder ’t bewind fan Franco mochten se hur aigen taal niet prate. Derom bin ik bra benijd, hoe’t sij de taal brúkke om hur aigenhyd út te drukken, hoe’t se dat ’n plak geve in hur kulturele leven.’

Wurdst yn San Sebastián yn kontakt brocht mei Basken of tinkst dat sels kontakten sykje moatst?
‘Ik hew fia Other Words ’n kontaktpersoan in San Sebastián, ’n frou die’t der foor ’t projekt werkt. Sij is ’n soort gids der’t ik met myn fragen terecht kin, merk ik wel. Ik krij ’t idee dat ik der heel welkom bin. Ik dink dat ’t goed is om ‘t allegaar wat op mij ôfkomme te laten. ’t Is dos ’n heel aventuur. Ik werk nou seuventyn jaar hier en op himsels is ’t niet niks om inenen twee maanden de krant los te laten. Wij binne op soek naar ’n fulltime ferfanger foor mij. Dat mot al een weze die’t d’r drekt staat, ’n echt krantemîns. At wij die ferfanger fonnen hewwe kin ik met ‘n gerust hart die kant op gaan.’

Wiest al bekend mei San Sebastián?
‘Ni, ik bin d’r nag nooit weest. Ik bin de Lonely Planet nou an ’t deurpluzen. ’t Likent mij ’n prachtige stâd. Ik krij ’n klain appartemintsy met útsicht over ’n rivier die’t na see gaat. Kin niet beter. Kwa stâd laat ik mij graag ferrasse. San Sebastián skynt bekind te staan om syn lekker eten. De stâd het de hoogste dichthyd fan Michelin-restorants, seuventyn liefst. Neffens mij is dat meer as in heel Nederland. Ja, de eetkultuur en de Baskise kultuur, ik bin d’r heel benijd na, absolút. Bart Kingma het eerder in San Sebastián weest. Ik wil later graag syn bijdrages an ’t projekt leze, maar niet fan teforen, omdat ik ’t dos graag sels allegaar útfine en erfare wil.’

Silst skriuwe ast yn de stêd bist?
‘Ja, ’t is echt de bedoeling dat d’r skreven wort. Ik mot der echt ’n flinke slag make. Maar onderdeel fan ’t programma is ok dat je kontakten lêge met de lokale gemeenskap. In ’t projektplan most ik angeve wat ik as Bilkert doen kinne sou om met de Basken in ’e kunde te kommen. ’t Is in elk gefal myn plan om met ’n lokale krant kontakt te lêgen. De gids sil mij der in ’t foortrajekt al bij helpe. Met die lokale krant wil ik ’n soort samenwerking beginne. En ik sil der met skrivers prate en na kulturele avens gaan, stel ik mij soa foor.’

Hoe moat dy gearwurking mei in lokale krante derút sjen?
‘Dat is nag niet helendal dúdlik. Dat hangt fansels ok ôf fan de beraidwillighyd fan de mînsen der. D’r binne fansels overeenkomsten, dat wij klaine kranten binne die’t in hur aigen taal publisere. In Baskelând binne fanwege ’t gebrúk fan de taal en fermeende bânden met de ETA kranten sloaten, sels in deuze eeuw nag. Dus ik bin heel benijd, hoe goed de lokale kranten der lezen worre en hoe betrokken de mînsen binne met soa’n krant fanwege de taal. Maar ok hoe’t se de taal insette om ’n mooie krant te maken. Dat is in faite wat wij ok prebere met ’t Bildts, op klainere skaal dan. Ik hoop ’n bând te kreëren, die’t langer duurt as die twee maanden. ’t Likent mij heel leuk at wij as kranten op de een of andere menier ’n regelmatige útwisseling hewwe kinne, maar hoe’t dat d’r presys út komt te sien, dat weet ik niet. Tegaar met de mînsen der mot ik sien, hoe’t wij dat infulle kinne. Se hadden bij de organisasy fan Oare Wurden in Baskelând nag nooit fan ’t Bildts hoord. Ik fernim wel dat se heel neskierig binne na de Bildtse taal en de geskidenis d’rfan. Dus ik dink dat myn ferbliif der ok ’n mooie kâns is foor ’t Bildts en de taal ’n mooi poadium geve kin om op te stralen, tussen ’t Gaelic, ’t Baskys en de andere minderhydstalen.’

Hast in protte reaksjes krigen op dyn útferkiezing foar Oare Wurden?
‘Ik bin overdonderd deur alle reaksys en filesitasys. Fan femily en frynden is dat loochys, die gunne ’t mij graag. Maar ok in de winkels en op ’t postkantoor; overal wor ik filesiteerd. Wat mij opfâlt is dat de mînsen ’t seker ok foor ’t Bildts heel mooie fine, niet alleen foor mij persoanlik. In die sin foel ik mij ’n soort Bildtse ambassadeur. En dat is prima, die rôl nim ik graag op my.’

De drukkerij en de krante hjir bestean al hiel lang. In echt famyljebedriuw.
‘Ja, ôns overpake is d’r met begonnen in 1935. In de oorlog had de krant ’n ferskiningsferbod, omdat se waigerden Dútse propaganda te plaatsen. De drukkerij worde doe ôfknepen fan inkt, elektrisiteit en pepier. Na de oorlog, in maai ’45, ferskeen de Bildtse Post weer. Kort na de oorlog most ôns pake methelpe bij de krant. Hij wou aigenlik liever medisinen studere, maar hij het him útaindlik dos helendal fonnen in de rôl fan kranteman. Hij is ’n tipyse dorpssjoernalist worren, hij belichaamde de krant. Ons hait is nou direkteur fan ’t bedriif – de krant en drukkerij – en ik bin hoofdredakteur. Wij komme op de woensdeg út. D’r werke fijf faste mînsen bij ’t bedriif, en wij hewwe freelancers, fotografen en mînsen die’t rubriken foor ôns skrive. De krant het twee edisys, ’n hússyriem-ferzy en ’n abonnemintsferzy. In de ‘abo’ staat al ’t nijs, de rubriken, kollumns en soa. Wij binne aktyf op internet, maar ik fernim dat de facebookpagina fan de krant meer peblyk het as ôns aigen site. Wij geve niet al ôns nijs drekt weg, in die sin binne wij nag wel echt ’n krant. De krant is niet helendal in ’t Bildts. De meeste stikken binne in ’t Nederlâns skreven, sitaten doen wij wel in ’t Bildts. Stikken die’t over de taal gaan worre faak wel in ’t Bildts skreven, en ’n soad femilyberichten ok nag altyd.’

Wêr hast leard om Biltsk te skriuwen?
‘Ik hew ’t gewoan fan huus út leerd. Je kinne op kursus bij Stichting Ons Bildt in St.-Anne, maar dat hew ik niet daan. At je soafeul met ’t Bildts werke, en oplette op wat je ferkeerd doen, dan lere je ’t gau genog. Ons pake waar echt ’n foorfechter foor de Bildtse taal, der hew ik ’t fan metkregen. Je motte fansels al anlêg foor taal hewwe, maar ik hew d’r nooit echt moeite met had. Al mot ik d’r om dinke wat ik sêg, want nou dînsdeg is ’t Groat Bildts Diktee hier in St.-Anne en der bin ik foor noad. Dat wort foor ’t eerst in jaren weer organiseerd. Stichting Bildts Aigene, die’t fleden jaar opricht is om ’t Bildts te promoaten en te behouwen, is met dut idee kommen om alle jaren weer ’n Bildts diktee te houwen.’

Do silst blogge ast yn San Sebastián bist, haw ik lêzen op de side fan Oare Wurden. Silst dat alle dagen dwaan?
‘Ni, dan kom ik echt niet an skriven toe. De bedoeling is ongefeer een keer in ’e week ferslag út te bringen fan wat ik doen, of wat mij opfâlen is. Dat kin fan alles weze. ’t Komt in elk gefal op de projektsite fan Other Words, in ’t Ingels en Bildts. Ik sil dinklik ok wat doen foor de website fan Finster op Fryslân, maar wat weet ik nag niet krekt. ’t Bloggen hoort wel bij ’t projekt, en dermet drage je fansels je taal ok weer út.’

Wat foar boeken lêsto graach?
‘Ik lees faker poëzy dan romans. Ik lees se wel hoor, soms ok in ’t Frys. ’t Leste boek dat ik lezen hew waar gyn roman, maar ’n boek over de geskidenis fan de Koerden. Ik hou fan de poëzy fan E.E. Cummings, Walt Whitman, Neruda, Pessoa en Rimbaud. Der gryp ik faak op werom. Ik bin begonnen mij wat te ferdiepen in de Baskise literatuur, maar dan loopst wel tun de taalbarrière an. Ik kin ’n klain bitsy Spaans. Ik hew twee jaar Spaans had op de skoal foor sjoernalistyk in Swolle, maar dat mot arig oppoetst worre, dus begin ik kort an ’n kursus. Maar fan ’t Baskys weet ik niet ’n soad. ’t Mooie is dat ’t Bildtse boek dat ik aansen skrive sil ok fertaald wort in de andere talen, soa-as ’t Gaelic, Baskys, Masedoanys, Sloveens en ’t Frys. ’t Wort eerst omset naar ’t Ingels en dan na die ândere talen. Dat binne wel twee flinke fertaalslagen, der wort ’t proaza ok âns fan dink ik. ’t Werk fan de Baskise skrivers die’t an dut projekt metdoen wil ik wel graag in ’t Ingels of Frys leze.’

Dit boek Blau fan dagen, griis fan onrust wurdt dyn debút. Hiest al aspiraasjes foar it skriuwen fan in roman?
‘’t Is al jaren ’n droom fan mij om ’n Bildts boek te skriven, maar ’t ontbrak mij altyd an tiid, naast myn werk. Soa nou en dan ’n uurtsy skrive skiet niet op. Fyftyn jaar leden had ik nooit docht dat ik ’n boek in ’t Bildts skrive sou. Gaandeweg bin ik de taal meer begonnen te waarderen, fansels ok deur myn werk. ’n Taal ferandert altyd en hoe’t ’t met ’t Bildts ôflope sil weet ik niet. Maar om bijdrage te mâgen an ’t fait, dat de taal nag altyd praat, skreven en lezen wort, fyn ik heel mooi. ’t Bildt het gyn literêre tradisy. D’r is wel Bildtse poëzy, ok moderne, bijgelyks fan Hein Jaap Hilarides, en in de mezyk, maar Bildtse romans binne d’r aigenlik niet. Ik hoop dat myn boek ’n anset weze kin foor meer Bildtse literatuur. Eerder hew ik wel poëzy skreven, maar loof mij, dat is niet goed genog om út te geven. Maar wie weet, meskien dat ik aansen in San Sebastián inspirasy krij om weer te dichten.’