De jûn hie joalich west, mar by de grins begûn it gemiter.
Hy folge by freonen it fuotbaljen, smookte en sûpte wat mar net yn’t mâle; foaral gekjeie mei wurden, langút. De wrâld wat omkeare.
Yn ’e iere moarn wie er ôfset foar syn misje, no hast fjirtich jier lyn. In poepesintsje lake him ta. It âlde keverke, mei sa’n lyts efterrút, rûn poerbêst. Krekt as it hielal skynde it libben him ûneinich. Mar Nije Skâns foarby waard er keard.
De Dútske dûanelju bearden dat er útstappe moast. Hja skoden it folksweintsje út it sicht wylst him alle spullen ôfnommen waarden. De klean hoegden net út, mar hy waard fan twa manlju mei happige fingerseinen befield, dêr’t er him oer besaude.
‘Wat sil dit?’ Koartsich jagen him de tinzen troch de holle. It paspoart nij, autopapieren ynoarder, wat koe der mis wêze?
‘Warten Sie hier.’
’Nein, nicht dort. Hier bleiben.’
Bûten bruts it tsjuster troch in hels ljocht fan lampen. As er him wat útriek seach er it autodak en twa helmen. Foaroer op in krukje mei de earmen op ’e knibbels, koe er net folle. In hol lokaal. De man foar him oer pielde mei in radio foar it nijs, mar sei gjin wurd. De Dútsers hienen ferlern fan in klup út it kikkerlân, dêr waard er ek net wizer fan. De man gniisde him mispriizgjend oan.

It waard stil. It waard let. Prakkesaasjes hâlden him by de tiid, syn ôfspraken rûnen gjin gefaar, mar Kopenhagen wie noch fier. Hy soe der by skoallen lâns, yn it wykein nei it bûtenferbliuw fan de Deenske minister fan Bûtenlânske Saken en dan letter noch in petear hawwe mei de steatssiktaris fan ûnderwiis. As ôffurdige fan de Oranjefrijsteat moast er him tige tariede, dit wie serieus, gjin boartlik kabouterspul.
De beweging fan blommen bloeide rûnom: yn Amsterdam fiif setels, yn Ljouwert twa, yn gâns plakken op it plús. Amearika, Skandinavië, oeral, sels ûnder de mokeren hân fan de Sovjets spatte de befrijing op. De ferbylding oan ’e macht, koe it moaier? Old Spice after shave, fuort dermei, poer natoer weet je wel, biologysk-dynamysk grouweiten, pro kannabis en anti sigaretten. Axie! Yn wolken fol langjen en leafde bêde agressive ambysje him del. Peace no war. Flowerpower!
Oh goaien, kaam him yn’t sin, de pûde mei himp lei noch op ’e efterbank. Hy wibele op ’e kruk en seach ta it rút út. De man luts him op ’e grûn. ‘Bleiben!’
De auto stie yn stikken útinoar, tsjillen derôf, doarbeklaaiïng los, lampen oan triedsjes, de tassen leech skodde. Wienen se no hielendal? Hy treau de man fan siden en stode nei bûten ta. Dêr wie gjin ien. Wer werom frege er de man: warum?
Om njoggen oere kaam in hege pyf út Hamburg foar in kontrôle, om tolven hinne wie de kever wer klear. Nichts gefunden, seinen hja, leider.
Spitich? De papieren pûde krige er wer. Dy tee rûkte lekker, sei de man. Ut Ceylon, Yndia?
’Afganistan. Sie wollen mal probieren?’
’Gerne. Sie bleiben ein Herr, wunderbar. Entschuldigung für Ihren Aufenthalt.’ De man wie bliid mei in hânfol kliemerige bledsjes.
Wûnder, tocht er ûnderweis, beare en alles oeralhelje mar fan neat witte. Oeral itselde. Suver nuver. As kado fan Kabouters woeksen efter nijbouruten by de plysjes yn Amsterdam fragile stekplantsjes in healjier yn ’e sinne, oant kannabisgeuren harren de kont en strôte út kamen. Wat in tiden. Hy skattere it út.

It wie al wer tsjuster doe’t er by kunde yn Kopenhagen oanskille. Se hienen oer him ynsitten mar fan betinken west dat oeren foar in Kabouter faaks langer duorren.
Slûch as in ûle hearde er dy nacht harren plannen noch oan. De papieren pûde waard lege op it glês boppe in weintsjil yn ’e midden fan ’e keamer, floeikes, kartontsjes, flakkjerend kearskesfjoer, de laperike klean oer de skieppefellen oer de matrassen oer de eksoatyske tapiten, yn ’e smook fan de joint, de tsjillum, de damp fan brannetteltee, burden en boarsten, neat ûntkaam him, brune sûker, ja graach, bleate skonken, a hard days night op ’e eftergrûn, just like a woman, efteroer, early in the morning …
In dream? Om acht oere hinne waard er helle. De klean noch oan, de nachtrook noch om him hinne, stikjes knäckebröd, pisje en spiele, it lange hier yn ’t wetter, gau de tosken en tagelyk paperassen yn ’t linnen taske: proklamaasjes en plannen. Nea wie der eat sa wolkom út it Kingdom of the Netherlands as de ferbylding fan de Oranjefrijsteat.

Sân skoallen letter wie er oanein. Hy koe de opteinens fan de lju net mear ferneare en moast dy jûns noch by allegear klups lâns. Ynienen woe eltsenien befrijd wurde, net allinnich bern en skoalmasters, ek mavomemmen en dolle mina’s, de Rød Strømperne, kreakers en thúsleazen, de Slumstormerne en gloppe bestoarmers, sels boeren. Hie er it mar net oer dy boer Koekoek fan de Twadde Keamer hân. No wie in ritueel sjongen fan it folksliet fan de Oranjefrijsteat sûnder ein. Een uil zat in de olmen gong noch, mar it refrein koekoek, koekoek, koekoek, koekoek, wjerkeatste dy jûn yn ’e úthoeken fan de stêd. Dizze foarâlderlike rop út de sêgen galme fan reboelje en it omkearen fan wearden: fuort mei it besteande, no kaam in nije lêch. Kabouters wurken mei twa hannen: de iene feroare fan binnenút en de oare makke nije mooglikheden.
Wat in segen doe’t er him de oare deis deljaan koe yn it rêstich bûtenhûs fan de Haekkerups. De minister sels wie hommels fuortroppen foar berie oer in opskuor, de uropatrouille moast yn it gelid. Soan Hans die tige ynnommen mei de besite, in generaasjeferskil wie der no net.
De komst fan rjochterhân Noek Boekman út Amsterdam kaam goed út, want dy hie it altyd op in rychje, no koe der fan alles frege wurde. So far so good.
Nei in kuier troch de tún mei rûnom sicht op weagjend grien, ploften se del yn djipsittende krapoos fan ’e salonkeamer. In steapel droech beammehout wachte op it fjoer. Op in taffeltsje deunby him en op ’e skoarstienmantel stienen foto’s fan de haadbewenner mei pommeranten fan ’e ierde, lju út it nijs, toanbylden fan gloarje en doem, kreas yn it pak mar glaaierich, poppen en rotsekken, laitsjend op skopstuollen.

Doe’t noch guon oanskood wienen, waard him frege wat Denemarken foar de Oranjefrijsteat betsjutte koe en wat syn rol winliken wie. Hy meunstere Noek efkes en antwurde dat de frijsteat út iepen folksdeparteminten bestie en dat er hjir as harren sabeare minister fan O, O en O siet.
‘O, O, O?’
‘Onderwijs, opvoeding en oppositie.’
‘Opposysje?’
‘Ja, net fan boppen oplein mar yn mienskip mei elke stim fan lyk gewicht. One man one vote op it wurkplak, ek op skoallen, yn fabriken.’
‘Tsjerken?’
By gods en duvelske streken? O, O en O hong de holle efkes efteroer. It binne autoritêre foarstellings, tocht er, wa’t der nocht yn hat … ‘Wy begjinne lyts: haast u naast u, as der need is steane wy ree.’
‘Lytsskalich. Sels belutsenens stjoert himsels.’ Noek glimke yn it rûn. ‘It regear wurdt oerstallich.’
‘Oerstallich?’ Dat fernuvere guon.
‘Wy wurkje gear ûnder it each fan ’e minsken, yn rieden en sûnder gearheapjen fan eigendom of privaat belang.’
‘Sosjalisme?’
‘Net fan de krôljende fûst, mar fan de stringele fingers.’
‘Fan ’e fleanende flinter, de hillige kat,’ sei Noek.
‘Fan ’e opsteande lytse man.’
‘Dat is anargy,’ tocht Hans.
‘We begjinne as swammen op ferrotte stobben fan d’ âlde maatskippij, as in hekserûnte ferienigje wy ús ta in wrâldgrut net: de Oranjefrijsteat.’
‘Dat klinkt skoan.’
‘Wy sjogge kul- en natuer boartsjen, stêd en lânskip boaskjen.’ En letter op ’e jûn: ‘Wy sjogge it miljeu biologysk wurden, militêre katastrofen tefoaren kommen, apokalyptyske rampen …’
‘Ho, ho, ho,’ rôp Hans der tuskentroch, ‘dit is net lytsskalich mear.’
‘Dit is revolúsjonêr,’ rôp in oar.
‘Sa krijst it leger op dyn dak.’
‘Dat falt ta. Kabouters nimme lytse stapkes,’ bêde O, O en O harren del. ‘Fan binnenút ferfange hja it regear en bûten feroarje loft en grûn. Patriargaal gedrach mei wetten en straffen fertrapet goegunders. Wy binne Mozes net, mar Eva dy’t rebellearret as in Rød Strømperne, dy’t witte wol fan goed en kwea.’
‘Wy drinke fan de goadedrank en wolle sels it godlike ûnderfine,’ tsjûge Noek, ‘net fan paus of pommerant noch witte, mar meiinoar yn wiisdom waakse.’
‘Jimme binne as Prometheus,’ besleat Hans, ‘en wolle it fjoer oan de minsken jaan.’ Hy rûn ta de doar út en kaam werom mei in kratsje. Skål, klonk it, skål. Mar alkohol wurket net as goadedrank. Al gau gong it oer saken dy’t moarns fergetten wienen.

It wie al oer alven doe’t er nei wat maklik iten yn it kloset ta himsels kaam. Dit wie in lúks plak mei oan wjerskanten boppe it waskbekken spegels dy’t bewege koene. Hy skôge himsels yn hûndertfâld en waard lytser en lytser, ek it ynderlik, mar deunby koe er it burdhier telle. Hy stuts de tonge út en seach yn himsels oant de hûch. Doe glimke er en betocht hoe’t hjir wrâldlieders harren gerak skikten en it miskien mâler dienen.
Middeis waard er mei Noek nei Christianshavn brocht. Dêr wie it 16 hektare grutte kazernekompleks út de 17e ieu mei in 160 gebouwen, kreake troch de slumstormerne en ûntstie sûnt dy hjerstmoanne Christiania, de Frijsteat fan de Deenske Kabouters. Ideeën oer in alternative maatskippij waarden yn de simmerkampen fan Det Ny Samfund besprutsen en no yn praktyk brocht. Der waarden om ’e sân dagen folksgearkomsten hâlden, de Fælles møde en foar de 12 frijsteatsdielen aparte områdemøde organisearre, in Proklamaasje en manifesten skreaun en wurkgroepen foarme. In harsels stjoerende maatskippij wie it doel, mei yndividuen dy’t harren frij ûntwikkelen yn ferantwurdlikheid foar de mienskip. Dy wie ekonomysk ûnôfhinklik en der op rjochte dat fysike fersmoarging en psychyske grutskens te oerwinnen wiene.
It klonk har as muzyk yn ’e earen. De roken yn de Pushergade dêr’t se trochrûnen wienen ek al fertroud, it wie gjin dea yn ’e pot. Oeral lytse nearingdwaanden en útwikseling fan aktiviteiten: selsmakke klean en kralen, griente en praktysk spul, neat oerstallichs, in tsjinstesintrum foar âlderen, in iepen beukerskoalle, iterij, teetunen en in boeke-útlien mei de Budskab fra en viis nisse troch Roel van Duijn.
Dy Nisser, Deenske Kabouters, koe net folle nijs ferteld wurde, harren Nisse-tjenesten wurken, frijwilligers libben optein. Teater, sirkus, dûns en reboelje fansels, der wienen walk-ins foar bewegings mei moed en noed, teach-ins oer stelsels fan fier fuort en debatten oer it eigen sintrum. Huzen waarden oanklaaid mei byld en kleur, muorren mei lege fleskes opfleure, yn it skaad fan beamtegrien leinen blomrike jurken útspraat yn molke en flamjend bloed.

Wylst Noek him fermakke mei praat en kuier, lei O, O en O him del by it brechje fan Dyssen, op in stripe lân oan ’e oare kant fan de festing. Fierderop klonk de muzyk fan it folksfeest, in permanint festival neffens in freon, Daniël, dy’t derhinne wie en moarntejûn mei weromride woe nei hûs.
Mar safier wie it noch net: earst noch de missy dy’t him soarchlik yn ’e besnijing hie. Earder wie it slagge dat skoallen yn Oslo en Göteborg selsbestjoer krigen, mar de steatssekretaris fan moarn gong oer alle skoallen fan it lân, dit waard in poepetoer. Hokker fragen soe sa’n man stelle, wat soe er witte wolle? It gong foaral oer fantasije fansels, it sicht op himelske sfearen mear as op ierdske diene saken. Lytse feroarings mei de iene hân en tagelyk nijichheden mei de oare, soks wie mei sizzen net te dwaan mar frege ludike aksje en noasje fan noarmen. As dy man ferantwurdlikheden ferskowe woe nei de minsken, mar net wist hoe’t it moast? Soe hy de power to the people letterlik nimme? Soe de mienskip stikke kinne? It gong mear om it harkjen as it hearren, mear om it langjen as de foldwaning, om it ferbyldzjen mear as it byld. As de binnenkant yn beweging kaam soe aksje fansels wol folgje.
Soksawat bemimere er. Passanten moasten wol tinke dat er de sliep troch de lea hie, sa stil as er dêr lei yn de ûnderwâl. It sintsje sakke al yn it westen. Doe kaam him noch yn it sin dat er in geskinkje meinommen hie om de steatssiktaris gemoedlik te stimmen, in krûdedrank fan thús yn bakte klaai ferpakt. Wêr wie dy bleaun, deale, hienen dy Dútske dûanelju, it soe doch net? Hy gong stean en woe op Noek oan.

De oare deis waarden hja troch it ministearjegebou loadst nei in smûk oanklaaide seal mei in soad gerdinen. Der siet in mânske frou dy’t har oerein wrotte en in hân joech. Sy wie de skriuwster by dit barren, har baas soe sa wol komme.
Oer de ovale tafel lei in smetteleas kleed. Der wienen Deenske flachjes en der stie itersspul: silver en sierboarden, mei ierdmantsjes beskildere bekers, glêzen en romers.
Se hienen krekt de katoenen skoudertaskes mei skriuwersark en paperassen oer de stoel hongen doe’t de steatssiktaris deryn kaam. De man wie by de fyftich, glimke en hie in goed sin. Nei wat koarte opmerkings oer wat oansteande wie, sette er daliks útein. Hy hie al heard oer it wykein by de Haekkerups en koe sa moai to the point komme. Koart fan stof graach, want der moast ek geniete wurde fan the rich Danish lunch, spizen, spesjaal ta harren eare.
‘Heare och heare,’ dichte Noek, ‘eare sabeare.’
‘Wy binne wiis mei jo útnoeging. Jo regear is iepen en gol,’ flaaide O, O en O. ‘No kinne wy in protte útwikselje en inoar stypje.’ Hy pakte it taske en die as wie it leech. ’Graach hienen we jo in fleske krûdedrank louter kabouter oanbean om ús petear te smarren, mar oan ’e Dútske grins is dy konfiskearre.’
‘Spitich,’ sei de man, ‘mar wy hawwe ús eigen dy’t jim heuge sil.’ It die rillegau bliken wat er miende.
De spizen kamen op ’e tafel, knapperige stikjes bôle, fisk en fleis. Hja krigen in gleske wetter. It moast yn ien kear efteroer, sei de man, it iten soe sa better smeitsje. Krûde mei karweisied, Akvavit, út Aalborg. De wyn brâne de hûch wei.
‘No soe ik graach witte wolle wêr’t jimme ideeën op basearre binne,’ sei de steatssiktaris doe, ‘sokke komme jin net samar oanwaaien.’

‘Dit wurdt in lang ferhaal.’ O, O en O liet him in hearlik stikje rikke iel troch de mûle glide. It smørrebrød klibbere him noch tusken de tosken doe’t er bedachtsum fierder gong. ‘Kabouters en harren ideeën stamme fan de âlde Friezen. Dy wennen sûnt de Romeinen deun lâns de see oant jim lân ta. Dêrom fiele wy ús noch ferbûn en sitte wy hjir as fiere sibbe byinoar.’
De skriuwster seach op fan har papier mar gie mei har wurk fierder doe’t hja in knikje krige fan har baas, dy’t ûnderwilens in gravad laks fuortspielde.
‘De earste geskriften stamme út de tiid om Kristus hinne, mar de praktyk sjogge we benammen yn de midsieuwen. De Fryske mienskippen wienen autonoom, se regelen sels hoe’t hja gearwurken en harren libbensromte parten.’
‘Nijsgjirrich, it idee fan in frijsteat leit by de Friezen ferankere?’
‘Jawis, hja wurken sa as wy no ek mei one man one vote.’
Mei goud behongen fleskes waarden lege, Carlsberg stie der op of Tuborg. Se smyksmakten.
‘Kinne jo in foarbyld jaan?’
‘Wis. By bepalende ferantwurdlikheden wikselje wy nei ien jier fan persoan. Sa sitte wy om bar yn gemeenterieden. Dat hawwe wy leard fan doe. Yn it rjocht bygelyks wikselen Friezen alle kearen fan persoan dy’t it oardiel spruts.’
‘Jout dat gjin ûnwissichheid?’
‘Just net. By ûnearlikens waard men letter sels oanpakt, by misbrûk wie ferbanning in opsje. Kom dêr no ris om: skea troch pommeranten wurdt ferhelle op de mienskip en se ferskûlje harren yn festings fan ynstituten.’
‘Mar in ynstitút garret doch ûnderfining en stânfêstens? In minske is gjin ierappel …’
‘Wis, in minske allinnich is in sniebal yn ’e sinne. Mar foar oerlibjen is de mienskip in must, net in ynstitút.’
‘Komt persoanlike rjochtspraak net út by willekeur?’
‘Oarsom. Neffens boeteregisters fan doe hienen de Friezen foar elk trelit in fêststeande straf. Likefolle foar elkenien. Just de macht is de moer fan ’e willekeur, no wurdt in earme sloeber swierder rekke as in sintesierder.’
It waard O, O en O suver wat sweverich yn ’e holle. Tusken al dit praat troch en de frikkedillen en fiskbaltsjes, de beleine breastikjes, de ynmakke hjerring, kaam suver om it hurtsje de akvavit wer lâns. Der waard lake en skål winske, freonlik allegear, mar hoe de holle sa by it spul te hâlden?
Wylst der noch in øl fra fad ynskonken waard, frege de steatssiktaris oft it harren doel wie om minsken warber te meitsjen.
‘It doel leit yn de mienskip sels. Harren aksjes generearje hope foar in net foar te stellen rjochtfeardige wrâld, se jouwe selsbetrouwen en krêft foar praktyske idealen. Ferlangst is it fehikel dat ús geande hâldt en anty-autoritêre noarmen.’
O, O en O hâlde efkes yn wylst er in slaadsje mei saus fan reade beien kombinearre. De oaren glimken swijend oer de tafel.
‘Us stribjen bringt Jericho en Troje werom,’ gong er fierder, ‘frije kultueren, matriargaten, dy’t doetiids brút oan har ein kamen troch macho’s. Dan giet it net mear oer leafde. Harren sucht nei jild hawwe wy oan ’e kaak steld troch earst seis kear yn stilte om ús Nasjonale Bank te rinnen en doe de sânde kear mei bazúnklanken en gitaar, fluit en tromgeroffel. We hawwe in siedsje bedobbe, der kamen skuorkes yn it gebou en wy sille it noch meimeitsje dat it kapitalisme yn krisis ferfalt.’
Noek begûn oer de Club van Rome, krekt sa, de natuer hie itselde omtinken, it soe de gasthear wol opfallen wêze dat er gjin fleis iten hie.
‘Mei sa’n one man one vote systeem sille de bisten nea in kâns krije,’ sei dy.
‘Dan sille wy it foar harren opnimme, oan ús apaty ha se neat, we kinne in útwei sykje.’ Noek dronk fan ’e molke.
It begûn O, O en O hast te sûzjen, de drank, de wurden. Opfieding en opposysje genôch, mar it ûnderwiis moast noch op it aljemint.
‘It gong oer in lytsskalich begjin fan de frijsteat,’ murk de steatssiktaris op, ‘wêr sjogge wy soks?’
‘Wy tinke oan eilantsjes yn ’e woest weagjende maatskippij. By ús Ruigoord bygelyks, in frijhaven foar skeppend fermogen en proeftún fan lok. Mar hjir kin men tinke oan Christiania, hawwe jo dêr ea west?’
‘No nee, mar ik wit der fansels fan.’
‘Harren flagge hat trije stippen, in ferwizing nei de Trije-ienheid, ek de froulike, dy fan Hera, Athene en Venus. Nei Troje binne der tûzenen timpels fan de leafdesgoadinnen fernietige. It soe moai wêze dat jo soks hjir tefoaren komme kinne.’
De skriuwster gychele, hâlde op mei skriuwen en sloech har eagen op nei O, O en O.
It iten wie hast ôfrûn. De steatssiktaris skode skimmelige tsiis troch, dy’t nochal stonk. Danish blue, sei er tsjin syn kollega Kabouter, dy’t it iten troch de drank hast út de mûle kaam en der topswier by siet. Wer yn skriuwsters eagen sei er samar I love your danish blue, de wurden hie er net mear teplak.
Doe’t de gasthear nochris begûn oer ûnderwerpen by de Haekkerups, hie O, O en O it oer Hupderup en krige er ûnder de tafel troch in traap fan Noek.
Ek wist er letter net mear hoe’t er it gebou út rekke wie.

Dy jûn liet er Daniël ride. Hy siet mei in kater neist him en hearde de ferhalen oan oer it festival. De muzyk, de froulju, de joints, de slieperij, alles hie himelsk west. Noch yn Kopenhagen rekken se yn in fûke fan de polysje. It âld keverke opfallend en dy twa deryn mei lang hier, it koe net misse.
‘Hjir,’ hearde er yn panyk. Daniël stoppe hastich in pûdsje by him yn ’e hân. ‘Fuort dermei. Dat kostet my myn abbekatebaan.’
‘Do kinst se better fan ’e stoel prate as ik.’ Mar der wie gjin tiid mear. Binnen in pear tellen stienen se mei de hannen op it autodak en waarden fûllearre. By O, O en O hienen se it pûdsje gau te pakken, moaie reade libanon, skande.
Meikomme of daliks it lân út, hy koe noch kieze. Mei de plysjes efter harren oan gong it doe fierder. Links op ’e dyk rieden motors mei swaailjochten. In glimp fan de minister fan Bûtenlânske Saken, dat koe ek net misse.
By de Dútske grins wie it keverke wer de bear. De dûane beljochte it kenteken, ien kear, nochris. Der folge oerlis, tillefoantsjes. Hja moasten útstappe. Papieren. Paspoarten. Wat no wer. O, O en O waard apart nommen.
‘Jo kamen fia Nije Skâns?’
‘Jawis, in pear dagen lyn.’
‘Jo hawwe tee jûn oan ús Kollegen?’
‘Ek wier, hy frege derom. In presintsje.’
‘Dat wie gjin tee.’
‘Early Grey.’
‘Hy moast hallusinearjend ôffierd. Poer gif.’
‘???’
‘Kommen Sie mit.’
Daniël mocht trochride.