Wat is dat dochs mei skriuwers en katten? Hiele boeken binne deroan wijd (Dagboek van een poes fan Remco Campert is de earste dy’t my yn it sin komt), en ik kin my sa in tal ferneamde foto’s foar de geast helje fan skriuwers mei harren kat (Natalia Ginzburg bygelyks, of Hemingway, of Colette). En wa wie it ek al wer dy’t sei: ‘Ik skriuw allinnich mar sa’n soad omdat ik in kat haw, dy’t de hiele tiid op myn skoat sit, sadat ik neat oars dwaan kin’? Eins hawwe katten alles dat nedich is om in roman te skriuwen: yn it foarste plak in ûnfersteurbere rêst, yn it twadde plak de alertens om ta te slaan as de tiid dêr ryp foar is.
Sûnt koart hawwe wy ek wer in kat. Neidat ús foarige kat ferstoarn wie, wienen we der wis fan: noait wer in kat, der is gjinien dy’t ek mar by dizze yn de buert komme kin. It hat oardel jier duorre, foardat we dochs wer oerstaach giene, dus no hawwe we wer in jonge kat, of leaver: in poes. Alles dat se docht, docht se mei 200% oandacht, wille en nijsgjirrigens – ite, sliepe, boartsje, har útrekke – en tagelyk sûnder hokker bybedoeling dan ek. Se giet op yn it no, sûnder foarbehâld.
Foarhinne hienen we altyd boarren (nee, gjin reade), mar dizze kear is it dus in famke wurden, mei út it idee wei dat famkes rêstiger binne. Dat soe wol moai wêze, want wy hawwe gjin tún en binne der noch net wis fan oft we har loslitte wolle op de dakken fan Frjentsjer, dat miskien moat it wol in binnenkat wurde. Al is dat eins gjin kattelibben fansels: yn ’e hûs. Boppedat haw ik no al it donkerbrune fermoeden dat famkes hielendal net rêstiger binne: dat is in fersin, wat sis ik, in foaroardiel. Fierders fertink ik har derfan dat se lêze kin. Ien fan de earste dingen dy’t se die, wie de boekekast oanfalle: hieltyd wer slagge it har der boeken út te klauwen, leafst de moaiste/djoerste/bysûnderste/dierberste dy’t se fine koe.
Earst hie se it foarsjoen op myn âlde berneboeken: Altijdgrijs fan Imme Dros (oer de natuer dy’t weromslacht – en tafallich is ús kat griis mei wyt), Zoek het zelf maar uit fan Alison Prince (oer opstannige pubers op in Ingelske skoalle) en Je moet maar durven van Marjorie Darke (oer de suffragettes yn Londen). Suchtsjend de boeken hieltyd wer weromsettend, betocht ik my hoe’t ik as famke, as ik op myn jierdei fan freondinnen bygelyks Kluitman-pockets krigen hie oer Claudia en har pony en sokssawat, nei boekhannel Schaaf gie om se om te ruiljen foar in boek mei hurde kaft fan Guus Kuijer, myn favorite skriuwer yn dy tiid – blykber wie ik net allinnich in fanatyk lêzer mar ek nochris in snob – mar pas no falt my op hokker aktivistyske boeken ik as famke eins lies. It wienen de jierren santich fansels, de tiid fan De Stratemakeropzeeshow en De Blauw Geruite Kiel: de revolúsje fan ’68 hie syn spoaren neilitten, ek yn de bernewrâld. Mar dochs: dat elan bin ik ûnderweis wol wat kwytrekke.
Sa net ús poes, en ik moat sizze: se makket wol wat yn my wekker, al is dat ek wolris argewaasje. Op in dei ratste se it al wat wrakkige mar noch altyd moaie jierren fyftich stofomslach fan De mens in opstand fan Albert Camus yn ien kear op de rêch midstwa. Dat wie de drip. Foar de ûnderste helte fan ús boekekasten binne no fisknetten spand, deselde dy’t ûnder de iepen treppen hingje omdat de kat oars fiif meter nei ûnderen soademiterje kin as se der efkes net om tinkt. It Fiskershúske is der sa stadichoan neat by hjir.
Wilens broeit oeral op de wrâld de revolúsje. Dat docht er altyd, mar somtiden wat mear as oars. Altyd wer leauwe minsken deryn dat dingen feroarje kinne, dat it net hoecht te gean ‘sa as it no ien kear giet’. Soe it sa wêze?, tink ik, mei foar myn noas it artikel ‘In goed ferhaal is tiidleas’ fan Geart Tigchelaar yn it blêd Fryslân Markant. It stik fettet helder gear hoe’t it derfoar stiet mei de Fryske literatuer, en slút ôf mei de wurden: ‘[…] dan wurdt it no tiid dat 2019 it jier fan de skriuwers en fertellers wurdt’. Ik gean dêr graach yn mei, mar wylst de earste hoopfolle ideeën yn my opkomme, en my ôfliede fan de anakronistyske bezichheid dêr’t ik myn jild mei fertsjinje – it redigearjen fan papieren boeken – hear ik op de eftergrûn hoe’t de tiidgeast – dy fan koart en fluch en oerflakkich en ynternasjonaal en Ingelsktalich en multimediaal en folle net genôch – op syn troan sit te skodbúkjen fan it laitsjen. Mar ja, dat die Marie Antoinette ynearsten wierskynlik ek. Mei in bytsje gelok is dizze geast in tiidgenoat fan de Ghost of Christmas Present, net fan The Ghost of Christmas Yet to Come.
Mei dat ik âlder wurdt, fyn ik foar hieltyd mear dingen in simpele oplossing, en ien dêrfan is: ast it efkes net mear witst, sjochst gewoan nei dyn kat, en dan witst wer feilleas wat dy te dwaan stiet. Yn dit gefal dus: revolúsje meitsje, De mens in opstand, rats, sûnder foarbehâld (al moat ik der fuortendaliks earlik by sizze dat ús kat it grutste part fan de dei fredich leit te sliepen). Dus: freed 1 febrewaris nei de Tinktank Proaza, tongersdei 14 febrewaris nei de Steaten fan de Literatuer, en dan de barrikaden op. Wat my deroan tinken docht: revolúsjes ha wol oanstriid om harren eigen bern op te fretten. Wat tinksto dêrfan, poes? Se knypeaget my neidruklik ta. Ik tink dat se bedoelt: gjin libben sûnder risiko.