Syds Wiersma reizge ôfrûne simmer twa moannen troch Ierlân om dêr te wurkjen oan in nije dichtbondel. Hy krige dêrfoar in projektsubsydzje fan it Nederlands Letterenfonds. De nije bondel sil ein 2020 ferskine. Foar Ensafh skriuwt er in rige literêre reisferhalen oer syn skriuwerstocht. Hjoed diel 3.

Brandon Creek

Sneintemoarn betiid. Moai helder waar. Neffens Helen, de boerinne by wa’t ik in keamer hier, is de oseaan hjoed in skoathûntsje. ‘Kinst it der wol op weagje,’ seit se. ‘It kin wolris let wurde foar’t ik jûn thús bin,’sis ik. ‘Ik wit net hoe’t it komt as ik tsjin ’e jûn noch fan de westein fan Dingle nei Camp weromlifte moat.’ Se glimket. ‘By need helje ik dy op, ast yn it tsjuster earne oan ’e dyk komst te stean,’ seit se. ‘Ferjit net dyn flesse te foljen mei wetter út ’e boarne.’

Se hie my der juster hinne brocht. De Tobar na nGealt, de boarne fan de gekken, leit hjir flakby, oan it dykje fan har pleats nei de main road nei Camp. Ast it net witst, giest der sa oan foarby. Ferskûle yn de boskjes njonken de dyk is it hast in lytse timpelromte. Moatst djip bûge en blêdte oan ‘e kant triuwe om by it pypke te kommen dêr’t it wetter út ’e grûn wielet en in streamke wurdt. De tûken hingje fol mei offerjeften; roazekrânsen, stikjes stof, earmbantsjes. Yn it gers oan ’e stream steane Jezus- en Mariabyldsjes. ‘Sjochst de wetterkers? Sit fol mei fitamine K, mineralen en antyoksidanten’, hie se sein. Ik taapje myn flesse en fiskje wat griene bledsjes út it wetter; ik priuw. Oait kamen hjir kloften minsken. Benammen ‘healwizen’ en ‘idioaten’ waarden hjir hinne brocht. The Valley of the Mad. Letter die bliken dat der in soad litium yn de boarne sit. Goed tsjin depresje én many. Online fûn ik in moaie passaazje oer de Tobar na nGealt:

‘They (the locals) give many instances of mad persons who sojourned in this valley and returned home, sane and in excellent health, as of a Mary Maher, who came into it rabidly mad and entirely naked in the year 1823 and who returned home (after spending some months there) sound in mind and stout in health. And of one O’Sullivan who came into it in the year 1839 and returned entirely cured of his lunacy in three days.’ (O Donovan’s Ordnance Survey Letters for Kerry, 1841)

Mei in folle twaliterflesse heilwetter rin ik nei de dyk dy’t my earst nei Castle Gregory bringe moat en dêrwei nei de foet fan Mount Brandon. Tritich kilometer liftsje op in B-dyk op sneintemoarn, dat kin wol even duorje. Mar ik stean yn it sintsje en haw it folle útsicht op de baai fan Tralee. De litium wurket al, merk ik, want ik bin as in âld skoech sa kalm. Nimmen docht my wat, de dei is in see fan tiid. Ik reizgje no fiif wiken troch Ierlân. Earjuster berikte ik it westlikste puntsje, Slay Head. Ik stie dêr yn in lyts ringfort mei in pear laaistiennen bijekoerhutten om my hinne, út te sjen oer in oseaan dy’t út alle macht besocht wetterpûden oan lân te smiten. Raffels fan de Blasket Islands spûkboarten mei seedampen en spegeljend ljocht.

Dêr op dy skeante dy’t ôfrint nei in bolderjende see moast ik oan Brandaan tinke. Him beskôgje ik dizze reis as myn patroanhillige. Hy moat hjir út ’e omkriten weikomme; yn syn Vita stiet dat er yn it westen fan Munster, út in krite by de mûning fan de rivier de Li, berne waard. Wêr’t no sawat de stêd Tralee (Iersk: Traigh Li) leit. Brandaan wie in oer-reizger, in seefarder pur sang. Hy waard dêrta trouwens twongen troch de Ivige, seit de leginde. Begjin sechde iuw wie Brandaan ien fan de grutte abten yn Ierlân. In machtich man. Trijetûzen muontsen hie er ûnder syn bewâld yn Kleaster Clonfert, tsjin ’e eastgrins fan County Galway, op ’e westwâl fan de Shannon tusken Lough Ree en Lough Derg. It let-midsiuwske gedicht seit dat Brandaan (Iersk: Breandán) ris in boek lies mei saken dy’t him net noasken, omdat er se godslasterlik fûn. Neffens it boek wiene der twa ierdske paradizen, swom yn de oseaan in fisk mei in grut wâld op ’e rêch en mocht Judas alle sneontejûnen even bekomme fan syn helske straffen. Poerlilk smiet Brandaan it boek yn it fjoer. God stjoerde fuortdaalks in ingel, dy’t tsjin him sei dat er de godlike wierheid, dy’t gjin ûnmooglikheden ken, ferneatige hie. De ingel droech him op om in skip te bouwen en krekt salang te farren oant er de wûnders fan de see, fan ûnder- en boppewrâld, sjoen en opskreaun hie.

Om 515 hinne is Brandaan ree om syn skip te bouwen. Eins is er gjin lânrôt, mar in betûft seefarder dy’t kleasters stifte op de Aran Islands, yn Wales en Bretagne. Miskien wie er wol ta oan nije oerseeske aventoeren.

‘Neidat hja it izeren ark opnommen hienen, makke Sint Brendan en dy’t mei him wienen, in tige licht skipke, de spanten en de kyl en stjûnen fan hout, sa as wenst is yn dy streken, en bedieken dy mei oksehûden, taand yn ikebast. En hja besmarden alle ferbiningsnaden fan de hûden mei bûter en bûter (…) Hja setten ek in fêste mest yn ’e midden fan it skip en it seil, en fierders wat ta it stjoeren fan it skip heart.’ (De Seereis fan de Hillige Abt Brendan, oers. Eibert van der Veen, 2012, s. 75)*

De beskriuwing komt aardich oerien mei hoe’t de Ierske curraghs boud waarden; kano-eftige boaten dy’t hjoed-de-dei makke wurde fan kanvas en bestrutsen mei tarre om de hûd wetterticht te meitsjen. Neffens de leginde hie it skip fan Brandaan ek in ûnbidich anker fan stiel oan board en in lyts kapeltsje.

Earst fêsten de manlju noch fjirtich dagen, grif om harsels te hurdzjen foar de reis. Doe rôp Brandaan de Hillige Marije oan en smeke har om him en syn neisten by te stean, ta behâld fan de siele yn alle gefaar, ellinde en ferlieding dy’t komme soe. Doe setten se ôf. Guon sizze dat de spektakulêre Skellig Islands har lêste Ierske haven wie, mar op Dingle sizze se dat Brandaan syn skip boude op ien fan de westlikste puntsjes fan Ierlân, by har dus, yn in gloppe fan de oseaan dy’t no Brandon Creek neamd wurdt. Njoggen jier soe de seereis duorje en der bleau de manlju neat besparre. Mar Brandaan kaam behâlden thús mei syn boek, dêr’t er alle wûnders dy’t er seach en meimakke yn optekene hie. Syn siel en dy fan syn reisgenoaten wiene rêden. Hy brocht it boek nei it kleaster yn Clonfert, lei it op it alter en song de mis.

Nei ’t einjen fan de missesang
duorre it net sa tige lang,
of doe ferstoar de hill’ge hear.
En God joech him in hege ear’:
Hy stjoerde om Brandaan syn siel
te heljen, d’ ingel Sint Michiel.

De Reis fan Sint Brandaan, oers. Klaas Bruinsma, 2012, s. 234*

Brandaan is dizze reis dus myn Brandaris. ‘Sa sil it feilich gean dêr’t God it liedt / Mei dy, Brandaris, baarnend op it noarden,’ einige Douwe Tamminga syn gedicht Brandaris, it iepeningsfers fan syn earste bondel út 1938/39. Yn dy beide rigels sitte twa betsjuttings dêr’t it ljocht fan Brandaan foar stiet: it betrouwen op in behâlden reis en de oerjefte oan de rjochting dêr’t de godlike wyn ús hinne liedt. Mar der is mear. Brandaan moast ek iepen stean foar de wûndere wrâld dy’t him op syn tocht oppenearje soe. Om mysels te twingen my oer te jaan en de wrâld yn syn wûnderlike ferskinings te sjen, hie ik besletten om gjin auto te hieren mar liftsjend troch Ierlân te reizgjen. As Brandaan woe ik in boek skriuwe oer wa’t en wat ik ûnderweis tsjinkom. It lot mocht my bringe wêr’t it woe.

Nei in heal oere bliuwt de earste auto stean. In man dy’t in skilderskursus yn Castle Gregory folget. Dêrnei frij gau in frou dy’t in nachttsjinst yn Tralee draaid hie en thús yn Dingle gau sliepe woe; se freget my om har noch in kertierke wekker te hâlden. By de ôfslach nei it doarpke Brandon set se my ôf. Dêr pikt in Amerikaan út LA my op. In pear jier lyn joech er ta oan syn Ierske woartels en sette er him nei wenjen yn in foarâlderlik húske oan de foet fan Mount Brandon. ‘It libben hjir falt my net ta,’ seit er. ‘Elkenien ken my en myn foarfaars derby. Ik mis de anonime stêd.’ By it doarpswinkeltsje set er my ôf. Ik helje kofje en in pûde sâlte nútsjes om aanst in flaubyt by de beklimming te hawwen. Bûten op in picknickbank jou ik my even del.

De baai achter my rûkt nei leech wetter. Ik hear fûgels dy’t bekfjochtsje om iten. Noch trije kilometer nei it paad dêr’t de berchtocht begjint. In frou parkeart har âlde Toyota foar de winkel. Mei in beker kofje skoot se by my oan. ‘Caroline, how are you. Ik wachtsje op myn freondinne,’ seit se. ‘Dy moat út Tralee komme. Sit op ’t heden wat yn ’e lytse loege. Hat foarige wike har baan opsein. Se koe it net mear opbringe. Wurke as balymeiwurkster yn it sikehûs. Altyd klearstean foar oaren, mar foar gjin meter sjoen wurde troch tiimlieders en it management. Ik belle har fan ’e moarn op en sei, kom it is moai waar, wy rinne nei Brandon Point. Dêr hast in sublym útsicht. Ek op ’e takomst.’

Freondinne Olive blykt in grapmakker te wêzen. ‘Olive, the couch potatoe’ neamt se harsels. ‘Ik kom noait yn ’e natoer en bin hjir foar it earst,’ beweart se. As ik sis dat ik net witte wol wat de takomst my bringt en dêrom Brandon Point hjoed lizze lit en oer de berch nei Brandon Creek rinne wol, jouwe se my in fleurige lift nei it startpunt fan de klim. It earste ein rinne wy mei-inoar op. Klimmendewei feroaret de dizige baai stadich yn in bleek, glêzich weakdier dat kidele wurdt troch in hieltyd krêftiger sinne. Wy krije toarst. Ik skep op oer myn heilsume litiumwetter en wit dat de slokken dy’t ik weijou eins bedoeld wiene foar fan ’e middei, as ik steil omheech moat. By wat bulten turfhompen, sa opsteapele dat se yn ’e wyn goed drûgje kinne, nimme wy wat foto’s fan elkoar en wikselje nûmers út om jûns op whatsapp te dielen. Couch Potatoe is aardich opknapt. Se poseart as in blauwe feanmearmin yn har habitat. Is it de litium of it oerweldigjende lânskip om ús hinne dat wûnderen docht?

By it buordsje An Sás/Sauce Creek skiede ús wegen. Ik freegje nei de betsjutting fan it Ierske wurd sás. ‘Strûp, yn ‘e betsjutting fan falstrik,’ seit Olive, dy’t fan beide it bêste Iersk ken. En Caroline: ‘It is in baai mei steile kliffen deromhinne. Wy komme der lâns nei Brandon Point.’ ‘Earst troch de strûp en dan it panorama,’ laket Olive. ‘Kin sa yn it boek mei Ierske tegeltsjewiisheden,’ laitsje ik mei. Wy jouwe elkoar hertlike hugs. Wylst ik de beide froulju stipkes wurden sjoch yn de iepen skurte fan it deldrachtige kustberchlân, tink ik: hoe kin it dochs datst op reis sa faak minsken moetest dêr’tst by fielst datst der yn in pear oeren in heal libben mei dield hast? Bist iepener ast by it moetsjen al witst datst inoar net wer hoechst te sjen ast dêr gjin sin oan hast? Mar dat is in frij synyske gedachte en boppedat ek achterhelle yn it social media tiidrek; kinst ommers elkenien online werfine en lestich falle ast wolst. Of heart dy iepenheid by it moed fan de reizger, of miskien fan de pylger? Ik wit it net. Miskien liket allinnich reizgjen soms stikem wol in bytsje op daten; in spul dat him ôfspilet tusken inoar kennen leare en ferliede.

By in laaistiennen hutte mei in kreas aluminium dak derop hâldt it paad op. Foar my út glidet in fallei fol mei rintfear nei de helderblauwe see. Links fan my lizze de berchtoppen. De efterste links, de heechste, is Mount Brandon (950 m). Op de richel dy’t de Brandon ferbynt mei de Masatiompan leit de pas dêr’t ik oerhinne moat. In spoar fan lange, gielmerke stokken wiist de wei omheech; lêste hâldfêst foar as de dize komt. Op dizze heldere dei liket it net hiel fier, mar ik wit yntusken dat de leaflike, griene bergen fan Ierlân faak sompen binne: weak heechfean bedutsen mei gerspôlen, rusken en heidefegetaasje. Ast mazzel hast kinst fan stien op stien springe, mar faak komst stadich sopjend foarút. De berchsompen soene in paradys foar njirren wêze. Lykwols, de Ieren hiene Saint Patrick. As in Keltyske Moazes roege er mei syn stêf alle slangen de see yn. En no is it in kuierparadys.

Ik beslút om even by de hutte te sjen en dêr wat te iten en te drinken. As ik de doar iepentriuw, komt my út it healtsjuster in minimale ynrjochting temjitte. In lange, brede planke op skammels is de tafel, mei it grappich wolkom fan in wite teepot derop. Links yn ’e hoeke is in nis mei in gipsen Marijebyld. Tsjin in muorre leit in grutte plestikpûde mei wat turven deryn. Ik gean sitten op ’e houten bank foar de tafel. Sil ik Marije groetsje of de teepot? It makket net út, beide jouwe waarmte en beskûl. Ik nim in slok út myn wûnderflesse en meitsje de pûde mei nútsjes iepen. Yn myn notysjeboek notear ik wat ympresjes fan de dei en beskriuw de ferlitten hutte.

Healwei de beklimming is myn flesse leech. It is waarm en it wurdt ôfsjen. It feanwetter dat om my hinne streamt en siperet fertrou ik mar heal; ik sis tsjin mysels dat toarst net bestiet en bealgje troch. Heech boppe my sjoch ik in man en in frou de berch oer kommen. It blike twa ingeltsjes út Sweden te wêzen. Hy jout my hast in heale liter. ‘Dêr rêdst it wol mei,’ seit er. ‘It is noch even bealgjen nei de top. De ôfdaling oan ’e oare kant is in ein rinnen mar goed te dwaan.’ It berikken fan in berchtop jout faak it gefoel datst in oare diminsje ynstapst. Watst yn it klimmen loslitten en meitôge hast, wurdt wei yn de útsichten. De bedelte leit foar dy as in kânsrike bestimming. It libben wurdt yn in frjemde mjuks tagelyk relativearre en yntinsivearre. It sil net om ’e nocht wêze dat Moazes de Tsien Geboaden fan ’e top fan ’e Sinaï helje moast. Mar ast dan weromkomst yn de bewenne wrâld blykt de ekstase fan boppe al gau in behyplike saak te wurden. Dan kinne dy kleare Wurden samar feroarje yn benearjende wetten en wurdt it in striid om yn ’e waan fan de dei wat fan dy wjukjende út- en ynsichten fan de top te bewarjen. Woe Zarathustra net fierste folle sizze en útlizze, doe’t er nei jierren omhúsmanjen op syn berch nei de minsken ôfdaalde?

‘Dêrom moat ik de djipte yn (…) Ik moat, lykas dy, ûndergean, sa’t de minsken dat neamme, nei wa’t ik del wol. Dat, jou my de Seine, do rêstich each, dat sûnder oergeunst ek in al te grut lok oansjen kin! Seinigje de beker dy’t oerrinne wol, dat it wettergoud út him wei rint en Oeral hinne de wjerglâns fan syn wille draacht! Sjoch! Dizze beker wol wer leech wurde en Zarathustra wol wer minske wurde.’ Sa begûn Zarathustra syn ûndergong. (Friedrich Nietzsche, Dat sei Zarathustra, oers. Eric Hoekstra, 2000, s. 13-14)

Op ’e top sitte op in platte stien twa jongelju deastil foar har út te sjen. As meitsje se har klear foar in lange delgong en besiking. Soe Brandaan sa ek sitten ha foardat er him weage yn in oseaan dy’t ús stjerlingen fierhinne oermânsk is?

Foar’t it smelle paadsje fan de ôfdaling begjint, rin ik by in grutte stien mei Ogham-ynskripsjes lâns. Ogham is in ier-midsiusk alfabet, dat brûkt waard om Keltyske boadskippen op ‘e skerpe kant fan hege, steande stiennen te beiteljen; faak grinsstiennen of grêfstiennen. Yn it universiteitsmuseum fan Cork beseach ik in pear wiken lyn in samling prachtige eksimplaren. Soene de âlde Kelten dizze Ogham-stien hjir oprjochte hawwe om de grins tusken beklimming en ôfdaling te markearjen? Of waard de stien hjir letter hinne tôge, as in earbetoan oan de hillige dy’t op dizze berch it begjin fan syn grutste libbensreis ûnder him lizzen seach? Spitich dat ik it bledsje mei de Ogham-tekens dat ik yn Cork krige, net by my haw. Dan hie ik it boadskip op de stien miskien ûntsiferje kinnen. Soksawat as de dea of de gladioalen. Hoe soe dat klinke yn sechde-iusk Iersk?

 

Wylst ik nei ûnderen rin, fergapje ik my oan de griene útrinners fan de bergen, dy’t as prehistoaryske amfibyen de oseaan yn- en útkrûpe. De stilte is djip en wurdt noch djipper troch bletterjende skiep. De earste rigels fan in gedicht komme op. Jou jim ôf, tink ik, it is jim tiid noch net.

 

 

Miskien om de oargeljende wettertaal fêst te hâlden, sykje ik in moaie ôfsliten stien en stek dy yn ‘e bûse. Om in oere as seis meitsje ik my los út Brandon Creek. Al rint de kustrûte foar auto’s hjir flakby del, it is no sa ferlitten dat it gjin doel hat en gean by de dyk op in lift stean te wachtsjen. Yn ’e fierte, yn ’e buert fan it earste huzeboskje, sjoch ik in pub. Dêr earst mar in goed miel en in glês bier. Miskien binne der locals dy’t my in ein nei it stedsje Dingle bringe wolle. Yn ’e pub sprek ik wat gasten oan. Nimmen hat der sin oan om hjir hjoed noch wei. Yn in hoekje sit in frou allinnich oan in kop kofje. Se stoarret foar har út. Is sy in passant? Se sit der noch like stil en ôfwêzich as ik myn fisksop mei bôle op haw en nei bûten rin. Krekt as ik tink dat ik better mar gewoan de jûn yn rinne kin, komt de frou út ’e pub. Se stapt yn har auto en draait de noas de kant fan Dingle út. Fuort stek ik de tomme omheech. Dan giet it boek fan Brandaan iepen en ûntfâldet him it einakkoard fan dizze pylgergong.

 

* In Latynsk ferslach fan de reis út de njoggende iuw hjit Navigatio Sancti Brendani Abbatis (De seereis fan de Hillige Abt Brandaan). Der binne mear as hûndert manuskripten fan dy tekst bewarre bleaun en withoefolle oersettings en bewurkings, wêrûnder it tolfde-iuwske Midnederlânske gedicht Van Sente Brandane. Dêr hat Willem Wilmink in prachtich boartlike oersetting fan makke. In oare oersetting is de Fryske fan Klaas Bruinsma: De Reis fan Sint Brandaan, dy’t part is fan de bondel Sint Brandaan yn Fjouwerfâld (Elikser, 2012). Njonken Bruinsma syn oersetting stean yn dy bondel ek noch trije Fryske oersettings fan âlde Latynske Brandaanteksten: It libben fan de hillige abt en bychtfaar Brendan, It gebed fan Sint Brendan en De seereis fan de Hillige Abt Brendan (de niisneamde Navigatio), alle trije oerset troch Eibert van der Veen.

Klik hjir foar diel ien
Klik hjir foar diel twa