Syds Wiersma reizge ôfrûne simmer twa moannen troch Ierlân om dêr te wurkjen oan in nije dichtbondel. Hy krige dêrfoar in projektsubsydzje fan it Nederlands Letterenfonds. De nije bondel sil ein 2020 ferskine. Foar Ensafh skriuwt er in rige literêre reisferhalen oer syn skriuwerstocht. Hjoed it fjirde ferhaal.

Galway2020
Diel 1

It is dat Galway de Corrib hat, oars soe ik it der net lang úthâlde. De stêd stiet my slim tsjin, dy earste dagen dat ik der tahâld. Mei mysels ferlegen doarmje ik troch de strjitten. Kinst yn it sintrum oer de koppen wol rinne en ik haw gjin idee wat ik sykje. Wêrom’t ik yn Galway bin, is dúdlik. Ik bin benijd nei de Europeeske kulturele haadstêd fan 2020. En ik haw ôfpraat mei in pear dichters fan wa’t ik moai wurk lêzen haw en dy’t ik dêrom moetsje wol. Mar de oergong is grut. Ik kom út de swijsume en rûge leechte fan it Ierske binnenlân en moat my ynienen bewege yn in stedsje lytser as Ljouwert, dat eins noch mar ien doel liket te hawwen: hoe kinne wy al dy toeristen safolle mooglik jild út ‘e bûse klopje? Nei Dublin is Galway de stêd dêr’t de measte toeristen komme. Mear as oardel miljoen yn ’t jier en folle mear as nei Cork, de twadde stêd fan ’t lân en hast twa kear sa grut as Galway.

De dagen foar’t ik yn Galway oankom, fiel ik my frij yn de heuvels westlik fan Lough Derg, in grutte mar boppe de stêd Limerick dêr’t de rivier de Shannon him sels even gapjend útrekt en oppronket mei tsientallen lytse eilantsjes, guon noch mei ruïnes fan âlde hillichdommen derop. Ik rin hiele dagen troch heidefjilden en bosken, folgje de âlde kuierpaden fan de East Clare Way – in prachtige kuierrûte troch de Slieve Aughty Mountains – , beklim sompige heuvels, sit my op de dekstiennen fan dolmens te fergapjen oan de útsichten oer de mar yn ’e djipte en liftsje oer binnendykjes nei doarpkes dêr’t ik kofje of bier drink yn ’e pubs. It is paradyslik, sels as it reint, wat it geregeld even docht. Ik útfanhúzje by famylje fan freonen. Hja wenje yn in sels boud, primityf, houten hûs midden op ’e heide boppe it doarpke Mountshannon, dat gjin berchdoarp mar in beskieden wettersportdoarpke is. Myn gasthear is dêr smid en koperslagger en reizget kultureel-histoaryske merken ôf om syn ambacht te demonstrearjen en workshops oan bern te jaan. Sy jout muzykles yn it doarp en de fiere omkriten. Gastfrije natoerminsken, op harsels oanwiisd en sûnder ferlet fan krante of telefyzje. Wifi, dat dan wol wer. Se taapje it wetter dêr’t se mei waskje en dûse út ’e beek deunby. It hat in miichkleur, net fan smoargens mar fanwege de lange, suverjende wei dy’t it troch it heechfean ôflein hat. Se skite op in tonne en stoke op hout en turf. De lytse wike dat ik by har bin, wurd ik in bytsje heidehipper mei. Der skoot al in betsjoenende oranje gloede oer de heidefjilden tsjin de heuvels op. Yn ’e rin fan augustus en septimber sil dy hieltyd djipper wurde, oant tsjin ’e winter de ferneamde gouden bergen fan Ierlân tefoarskyn komme. ‘Moatst begjin takom jier weromkomme, witst net watst sjochst,’ sizze se.

As ik safier bin dat ik nei Galway ôfreizgje wol, biedt de smid oan om my te bringen. ‘Listen, matie. I need some fishing, a little bit time for myself.’ Hy wit in daalders plakje oan de baai fan Galway, by in âlde fjoertoer. Wy kinne de rûte oer de Burren nimme, want dat móat ik sjen, seit er. Kin ik dêr wat omstappe, wylst hy syn frachtsje makreel fangt. It tij healwei de middei is op it stuit perfekt om te fiskjen. ‘Bring ik dy oan ’e ein fan de middei nei dyn B&B yn de stêd.’ Sa bart it.

De tocht oer de Burren is in seldsume ûnderfining. It is in griis kalkstienmassyf oan ’e noardkant begrinze troch de Baai fan Galway en oant de westkant troch de Atlantyske kust mei de Cliffs of Moher. De ferliking mei in moannelânskip wurdt faak makke. Mar dat docht it gjin rjocht. De Burren is in paradoks: in griis paradys. Griis oerhearsket alles. Mar yn dat griis huzet in paradyslik libben. Alteast ast it besjochst út it eachpunt fan floara en fauna. Fan de njoggenhûndert Ierske lânseigen planten groeit 70% yn de Burren. It rûge kustklimaat fret himsels al miljoenen jierren lang yn de sêfte kalkstien. As in oarlochsfeteraan sit de Burren fol mei groeden, skuorren, iggen, kleauwen, kûlen. Omdat it grize oerflak in soad waarmte en wetter opnimt en de wyn der allegeduerigen oerhinne skjirret, is der in rynske, heal ûndergrûnske fegetaasje ûntstien. Dêr’t it fee yn oare parten fan Ierlân winters út ’e heuvels wei nei ûnderen helle wurdt, is it yn de Burren oarsom. Troch de opsleine sinnewaarmte bliuwt it gers der winters soppich en grien en kin it fee der it hiele jier weidzje.

Yn ’e rin fan ’e middei begjint it te reinen en te waaien. Oars hiene wy farske makreel iten, roastere op in fjoerpotsje yn ’e lijte fan de achterdoarren fan de smid syn buske. No wurdt de plestikpûde mei makreel achter yn de auto lein en sil in freon yn Mayo der op traktearre wurde. Oer de dyk lâns de baai, in spoar fan in finger streakjend oer de rânen fan in wûndermoai lichem, ride wy nei Galway. Oan ’e oare kant fan it wetter leit it te twiljochtsjen.

In lytse wike libje op ’e heide. In lytse dei swalkje troch de Burren. Gjin wûnder dat Galway earst in ôfknapper is, in kultuerskok eins. Ik fiel my al noait thús op plakken dy’t as magneten op toeristen wurkje, mar no bin ik suver lilk op mysels. Ik haw my op ’e doele bringe litten troch it feit dat Galway yn 2020 de kulturele haadstêd fan Europa is. Ik haw der domwei gjin rekken mei holden dat soks eins benammen sizze wol: tink derom, in lustoard foar lju dy’t fan drokte, útsliten fermaak en in kwadraat oan festivaltsjes hâlde. Ik haw my net realisearre dat it toerisme in ûnferbidlike koperslagger is dy’t de ferskate lagen fan in kultuer platslacht, en dat in opgnist laachje kulturele ambysje al genôch is om kulturele haadstêd fan Europa te wurden. De measten Ieren dy’t ik frege nei har opiny oer Galway as kulturele haadstêd bolderje it út of skodholje meilydsum. De ferneatigjendste reaksje komt fan in frou yn in kroech: ‘I don’t believe they have the integrity,’ glimket se, ‘but go take a look.’ No is yntegriteit wol it lêste dêr’t de Europeeske KH-karkommisje him om bekroadet. Dat hat it Malteeske Valetta wol bewiisd. Wa’t de bêste bidbookskriuwers en lobbyisten yn syn tiim hat, wint de titel. Opsnolke foarnimmens yn in bidbook sprekke mear ta ferbylding as de feitlike kulturele fertsjinste fan in stêd. Ierlân is gjin útsûndering. Limerick, in stêd dy’t him stadich oan it losmeitsjen is út in earmoedich en krimineel imago, in stêd boppedat mei in grut kultureel-histoarysk ferline en in keunstklimaat dat him op it stuit eigensinnich oan it ûntjaan is, liket my de ideale kulturele haadstêd. Mar it wie kânsleas yn de bombary fan booming Galway mei syn legers oan toeristen. Guon pleatslike kranten yn Galway jubelje no al dat it stedsje fan 80.000 ynwenners yn 2020 de latte fan twa miljoen gasten oantippe sil. Hielendal nei’t artistyk lieder Helen Marriage – de safolste yn ’e rige; CEO fan de creative company Artichoke; se moat de organisaasje fan Galway2020 rêde – út de UK wei ynflein waard ‘to produce extraordinary and ambitious large-scale events.’ Ien fan de large scale events dy’t se boekt hat is in besite fan de Reuzen fan Royal de Luxe. Se wurket geregeld gear mei de Frânske magiërs. KH as rûnreizgjend sirkus fan mytyske formaten. Dat de reus Europa yntusken troch syn liemen skonken sakket, dat de sosjale foarsjennings yn Galway oan ’e protters raze, dat hierders út har huzen set wurde om plak te meitsjen foar keamers foar toeristen en hiele strjitten folhingje mei B&B-úthingbuordsjes; it deart Galway2020 net: in Keltyske Tiger út it grêf fan de krisis wei opstien, it hier kreas yn ’e skieding kjimd. Dat achter de fasade in ynklauwerige rôfdier leit, wa maalt derom? In dichter-heidehipper? Wat hat dy yn Galway te sykjen?

En dochs, ik kin der neat oan dwaan, mar nei dy earste pear dagen fan wjersin reitsje ik stadichoan fereale op Galway. Ik haw der wol in dichter foar noadich om my oan ’t ferstân te bringen dat hast oeral, wêr’tst ek komst, de poëzy en dêrmei de libbenssin om dy hinne leit. Yn Dublin hie ik de Selected Poems fan de grutte Ierske dichter Patrick Kavanagh (1904-1967) kocht, in enfant terrible en sensitive geast. Underweis waard it ien fan myn liifboeken. Kavanagh sjocht dichtsjen as in ‘love-act’. Troch te skriuwen ferbynst dy mei de wrâld en mei dysels. Neat is ûngeskikt om oer te skriuwen. Mear noch, ‘nothing whatever is by love debarred’. Dit útgongspunt hold de faak synyske dichter oerein yn it Ierlân fan syn tiid. Ien fan syn biografen seit: ‘To try to be more human was Kavanagh’s exhortation to fellow-poets who were still striving to be more Irish’ (Selected poems, xi). Nei twa dagen stúmjend omspûkjen yn Galway nim ik it beslút om it in kâns te jaan en my skriuwend mei de stêd te ferbinen.

It begjint by de Corrib (Iersk: Abhainn na Gaillimhe; ‘Galway stream’). In wylde rivier. Seis kilometer lang mar, ien fan de koartsten fan Europa. De rivier is in bertekanaal. It parset de swiere wettermassa’s fan Lough Carra, Mask en Corrib ûnder de trije brêgen fan de stêd troch, oer in smel, stiennich en djip rivierbêd nei de mûning yn de baai fan Galway. Fan de katedraal, boud op ’e westwâl fan de rivier, de Salmon Weir Bridge oerstekke nei it stedssintrum op ’e eastwâl is alle dagen in wow-momint. Streamop sjochst it wetter spektakulêr oer de Salmdaam brûzjen, as kjimt dy de rivier it hier, in byld dat Louis MacNeice yn in gedicht oer Galway treffend brûkt. Under de brêgen troch lit de stream him jeie as in fjouwerjende merje nei de stâl. Ut de rivier stekke oerbliuwsels fan de njoggentjinde-iuwske stielen wetterkearingen en wettertsjillen, dy’t noch foardat Londen safier wie Galway al elektrisiteit joegen. Materieel erfgoed, fassinearjend yn syn ferfallen en ferrustke steat, wurdt einleas troch de stream beslipe.

Oant de lêste brêge foar de mûning yn de baai kinst hielendal by de rivier delrinne. Fleurich tsjotterjend rint se mei dy op. By de mûning kinst kieze, Quay Street yn dêr’tst dy lâns kroegen, ythuzen en toeristewinkeltsjes troch de drokte hinne bokselje moatst, of de brêge oer en by de slúskes del nei de pier ta, en dan fierder om South Park hinne – it iepen gersfjild fan de Father Griffins Eire Óg GAA Club – in hearlike frije romte tusken de baai en de stêd. Dêrwei kinst einleas trochrinne. Earst nei de fjoertoer op Mutton Island, dat mei in daam ferbûn is oan South Park. Dêrnei Grattan Road del nei Salthill, de westlike bûtenwyk fan Galway mei bûlevaar en strannen. Ik ken gjin havenstêd dêr’t de iepen romte foar de stêd sa moai is en sa tichtby foar it gripen leit.

Ik rin de pier op. It sicht op ’e fasade fan Galway is prachtich: de fiskmerk oan ’e kade, dêrnjonken the Spanish Arch en dan the Long Walk, in lange rige kleurige kadehúskes, dêr’tst bylâns en omhinne rinne kinst nei de haven dêrachter. En foar dy de wide baai, berucht om de skipbrekken yn syn ferriedlike streamen en om syn floeden by westerstoarmen. Yn 1755 waard Galway nei de ierdbeving fan Lissabon sels troffen troch in tsûnami. De weagen stoden yn ’ e baai op en feegden in part fan de Spanish Arch fuort. Oan ’e ein fan de pier stiet in betonnen lessener. Der leit in koperen plaat op mei in gedicht fan de Noardierske dichter Louis MacNeice, waans mem út County Galway kaam. Mei de rêch nei de baai en it gesicht op de stêd lês ik it gedicht oer in oare weach, dy’t yn augustus-september 1939 oer ús kaam.

GALWAY

O the crossbones of Galway,
The hollow grey houses,
The rubbish and sewage,
The grass-grown pier,
And the dredger grumbling
All night in the harbour:
The war came down on us here.

Salmon in the Corrib
Gently swaying
And the water combed out
Over the weir
And a hundred swans
Dreaming on the harbour:
The war came down on us here.

The night was gay
With the moon’s music
But Mars was angry
On the hills of Clare
And September dawned
Upon willows and ruins:
The war came down on us here.

Louis MacNeice
(1907-1963)

Ik draai my om. Oan ’e oare kant fan de baai leit lokjend de smelle, skiere stripe fan de Burren. Ik kin it net ûntkenne, Galway hat de looks fan de eilânprinsesse, dêr’t de myte oer seit dat se hjir hinne kaam om te swimmen yn de rivier. Se libbe op Breasail, in spûkeilân dat altyd finzen siet yn ’e dize, mar ien dei yn ’e sân jier neaken yn it folle ljocht stean mocht. Op dy dei naam de prinsesse in boatsje nei de kust om te swimmen yn de wylde Corrib. Se ferdronk. Mar de earste settlers oan de mûning fan de rivier fisken har namme op en ferneamden har nij stee nei dizze faam: Gaillimh. Hoe wit ik net krekt, mar it ferhaal liket ferbûn te wêzen mei de swannen dy’t al iuwen op ’e mûning fan de Corrib driuwe en as idele dichters tsjin ’e stream yn op syk binne nei wurden en troch har eigen spegelbyld hinne de lange halzen ûnder wetter stekke en it rivierbêd begerskje.