De titel fan ’e debútbondel fan Joël Hut is börtersgrut. De boarters binne grut, sa lês ik de titel. It liket ek wat op ‘boartersguod’. Boarterij foar grutte minsken?
De bondel is yn trije skiften ferdield: ‘spul. wat der is’, ‘spul. wat der spile’ en ‘spul. wat der spile is’. Giet it yn it earste skift om ‘spul’ yn ’e sin fan guod? Yn it twadde en tredde om it spyljen fan spultsjes, it spile hawwen fan spultsjes? We sille sjen.
Elk skift hat 8 gedichten. Der wurdt boarte mei taal, dat is al gau dúdlik, de taal fan ’e Súdwesthoeke. Mei foarm ek, de wurden op ’e foarkant binne opknipt mei spaasjes dertusken. Om mear klam te jaan oan ’e ôfsûnderlike letters, morfemen?
Joël Hut publisearre earder yn Ensafh en de Moanne ûnder, sa’t er sels seit, syn jonkjesnamme. Hy hat ûnderwilens, as dichter, dy namme ynruile foar de efternamme fan syn freondinne. Sa wurdt in Huitema in Hut.
It ynruiljen fan jins efternamme wie foar famkes troch de tiden hinne gebrûklik, ‘famkesnamme’ is dan ek in gongber wurd. Mar ‘jonkjesnamme’ docht nuver genôch nij oan. Hjir wurdt ek boarte mei gender.
Op ’e efterflap stiet it gedicht ‘hjirbij’, dat ek it iepeningsfers is fan ’e bondel:
dat ik as man
just bekend wurd
as de frynd fan
as joël hut
Prins Philip en Jelle Keulen(-Deelstra) waarden ek op sa’n wize bekend, troch de partner, en talleaze froulju, om’t hja harsels net ûntjaan mochten, ek. Oft it hjir by Joël Hut in motto is of in winsk, in konstatearring of in fraach?
It twadde fers is in fertaling, bewurking fan ‘Carmen ii’ fan Catullus. De mosk fan Catullus is in poeske wurden, dat oanhelle wurdt troch ‘myn livert’. De ‘ik’ soe ek wol sa ‘börtsje’ wolle, ‘de sinnen oer wat trystichs wat fersette’. (s. 9)
Kostlik is it fers ‘o umlaut’ oer it útsprekken fan ‘möne’ op syn Súdwesthoeksk. Nee, it is net ‘munne’ mei of sûnder stinnen, en it is net ‘meune’, mar tink oan it Haachske ‘achtâh de dùine’, seit de dichter en dan witst hoe’t it moat. (s. 13-14)
It fers ‘Pygmalion’ (s. 15) begjint mei de yntrigearjende wurden: ‘as k winter wurd’. Der is in hear yn it spul, der is in frou yn it spul. De ‘ik’ wachtet ôf, wachtet op syn oare helt. Uteinlik wurdt ‘in laak’ wier. Komt it byld dat de ‘ik’ hie, as dat fan Pygmalion, ta libben.
Skriuwe sa’t je prate
Net allinnich Súdwesthoekske foarmen brûkt dizze dichter, ek hollanismen giet er net út ’e wei. Sa’t er praat, sa skriuwt er ek. Niks grutte ôfstân tusken sprektaal en skriuwtaal, net by Joël Hut!
Der is in soad foar te sizzen, om te skriuwen sa’t je prate. Je bliuwe ticht by de eigen emoasje, je brûke de taal fan de mienskip dêr’t je yn grut wurden binne. Trinus Riemersma die it yn de reade bwarre (mar dan sûnder hollanismen), oaren brûke al of net konsekwint beskate regionale farianten.
Neidiel is dat de regionale fariant net foar elke lêzer de eigen foarm is, en dat it dêrmei sokke (potinsjele) lêzers op ôfstân set. Dy begjinne, as se der al net foar tebekskrilje, oer de foarm nei te tinken. No is dat net sa slim, it kin sels de bedoeling wêze fan ’e dichter. Mar it kin ek ôfliede fan ’e ynhâld en dat is dan wol wer spitich.
Mar goed, as it in dichter derom gean soe om it safolle mooglik lêzers sa maklik mooglik te meitsjen, dan kin er better yn it Ingelsk of it Mandaryn skriuwe. En dat hat ek wer in soad neidielen.
It is úteinlik oan de dichter sels, ek yn it brûken fan hollanismen, om de ôfwaging te meitsjen.
Yn skift 2 giet Hut, yn it fers ‘Nei de dei’, yn op wat er ferwachtet fan syn skriuwen: ‘ik skrûw. mar wat? / dat lêst gin ien’. (s. 22)
Dat lêste liket wat ta te fallen. De presintaasje koe 20 maart 2020 net trochgean, mar der wie omtinken foar syn bondel yn ’e kranten [1], [2] en by Omrop Fryslân.[3] Op www.neerlandistiek.nl wijde Henk Wolf der in artikel oan.[4] Dat, moai trochskriuwe!
It ferskowen fan bylden
Yn Skift 3 wurdt yn ‘feroars’, dat in nijfoarming fan ‘trans’ liket te wêzen, ‘licht börte’ mei it ‘beeld fan in frou’ en it ‘beeld fan in fent’ en ek mei it ‘beeld fan ferkeard’. (s. 32-33)
Yn it fers ‘ûntknoping’ wurdt subtyl in lhbti+ identiteit bleatlein: ‘hij hellet it paars fan my ou / de ûntknoping fan myn blau / myn rôs ducht er los’. (s. 17) Yn ‘de loft’ wurdt noch subtiler oanjûn hoe sunich oft de wrâld reagearret: ‘se sizze, it giet förbij / dat ducht der wat oan ou’. (s. 29)
Soms bliuwt in gedicht hingjen yn it boartsjen mei de foarm en snijt de ynhâld ûnder. Bygelyks yn ‘Skilderij’ en ‘as hie’ nimt de dichter de lêzer (yn elk gefal dizze lêzer) net genôch mei. It sjocht der nijsgjirrich genôch út, mar wat dêr sein wurde wol?
Yn it fers ‘dwars’ wurdt de wurdkloft ‘tinnetynörder’ (s. 36), hieltyd, mei lytse fariaasje, werhelle. It hat wat driigjends. Wat heimsinnichs. Wat der net yn oarder is, wurdt net dúdlik makke. Dat mei de lêzer sels betinke en dêrtroch is it spannend. It kin fan alles wêze.
Mei ‘gebrük fånne wetter cocker’ slút de bondel , mei ‘gebrük’ fan alternative lettertekens, moai yn styl ôf. Yn dizze hantlieding foar it sieden fan wetter komme neist Súdwesthoekske foarmen en hollanismen û.o. ek Skandinavyske letters foar, omdat in lûd sa ek werjûn wurde kin. Sa ferskoot ek it wurdbyld, bygelyks yn ’e lêste strofe:
‘te min wetter
sål der ta lejde
dåt de wetter cocker
sich ütskakelt
fœr ut wetter cocket’.
It sjocht der boartlik út, dizze útsmiter, mar djippere betsjuttingen buorrelje by lêzen en werlêzen ek omheech.
Sa wurde der hiel wat spultsjes spile yn dizze earste bondel fan Joël Hut en dêrmei is it, yn mear as ien opsicht, in ynteressant debút.
Joël Hut
börtersgrut, gedichten
de súdjouwerij
eigen behear joël hut
louwert 2020
isbn 978-90-9033041-9
[2] ‘Dichten bij een foto vol abstracte sfeer’, Leeuwarder Courant, 24 febrewaris 2021.
[3] https://www.omropfryslan.nl/nijs/961279-dichtbondel-yn-it-sudwesthoeksk-dat-klinkt-sa.
[4] Henk Wolf, ‘Het regionale als rechtvaardiging voor afwijking van de norm’, www.neerlandistiek.nl.