Guon Fryske skriuwers hiene in grutte reputaasje doe’t se noch libben, mar der is hast gjinien mear dy’t se hjoeddedei noch lêst. Lipkje Post-Beuckens (1908-1984), as romanskriuwster bekend ûnder de namme Ypk fan der Fear en dichtsjend ûnder it pseudonym Ella Wassenaer is dêr in foarbyld fan.
Twa fan har omfangrike romans lykas Ta him dyn bigearte (1949), De breugeman komt (1953) binne destiids sels yn Nederlânske oersetting ferskynd en waarden lanlik goed besprutsen. Dat komt grif troch de nijsgjirrige godstsjinstige en eroatyske tematyk dy’t Ypk fan der Fear yn de Fryske literatuer yntrodusearre. De breugeman komt giet oer de earste minnistefroulju dy’t troch de 16de iuwske oerheid ferfolge waarden en is op histoaryske boarnen basearre. Tagelyk is de godstsjinstige tematyk dy’t yn de measte fan har boeken werom te finen is, ek in ferklearring wêrom’t Ypk fan der Fear no net mear lêzen wurdt. It leauwe is gjin ûnderwerp mear foar de hjoeddeiske lêzer.
Hanneke Hoekstra wist mei har bysûnder lêsbere proefskrift The Orthodoxy of the Heart (Faith, Fryslân, and Feminism in the Novels of Ypk fan der Fear) yn 1998 belangstelling op te roppen foar it wurk fan de skriuwster en Sippy Miedema skreau fan ’t simmer yn it Friesch Deiblêd in sympatyk artikel oer wurk en libben fan frou Post-Beuckens, mar it wurk sels is allinnich noch twaddehâns te keap en hjir en dêr te lien yn in inkelde bibleteek dy’t noch net alle âldere boeken ûntsammele hat. Sa giet dat tsjintwurdich. Wy miene mar dat wy mear op it byld rjochte binne as op it wurd, wy stappe mei ús MJK maklik in museum binnen om even fiif sekonden te sjen nei in skilderij dat ús boeit omdat de namme fan de keunstner op it buordsje wat bekends hat en dan tinke wy dat wy in keunstwurk sjoen hawwe. It giet ús krekt as mei de ‘power kolleezjes’ op de televyzje: wurdst yn fyftjin minuten bypraat oer de nijste wittenskiplike ynsjoggen oer it ûntstean fan de kosmos, of oer Maria Callas en dan tinkst datst wer op de hichte bist. Hielendal net slim, miskien is it wol in handige wize om minsken dochs op de smaak te bringen, om fierder te googlejen. Mar foar it lêzen fan in boek hast dochs echt mear tiid nedich as fyftjin minuten. Besykje it marris. It skynt ek noch goed foar de harsentsjes te wêzen.
Is der sokssawat as in ‘short cut’ mooglik nei it wurk fan fergetten Fryske skriuwers? Of moat der in sensasjonele podcast komme begjinnend mei oargelklanken út de tsjerke fan Sondel, in orgasme yn de skoalbanken, in Joadske ûnderdûker yn in hûs mei fjouwer lytse bern en in plagiaatrel? Of kin dat ek oars?
By de tarieding fan in literêre fytstocht troch Feanwâlden koe ik it net litte en sykje nei in pear tagonklike sitaten út it wurk fan Ypk fan der Fear. En jawis, dy binne der. By it hûs dêr’t se mear as fjritich jier mei man en bern wenne, haw ik in fragmint foarlêzen út De man mei it famke (1968):
Fierderop lei it stille tsjerkhôf mei it oerbliuwsel fan in kapelle, dêr waard ek oer grute. Der leine ferûngelokke Ingelske piloaten begroeven.
Op in distânsje gyngen in pear jonge mannen foarby, dy’t se net iens graach allinnich yn dit iensume oarde tsjinkaam hie. Mar har heit groete gemiensum.
Hja rûn de kant nei de bosk út. Heit rôp har efternei, dat jinsen kuorkebeien te finen wiene. En hja seach se yn lange slingers hingjen, oerripe, swarte swiete fruchten.
Doe klonken der stimmen en hearde se it lûd fan molkbussen. Hja seach wat minskefigueren by kij omspanen.
Har heit woe doe fuort. Wie it al sa let? En hy hie buorman ûnthjitten, syn kij nei te melken en it wie gâns in ein werom. De loft berûn, mar de sinne skynde ek noch, waar foar in reinbôge, mar hja koe him net ûntdekke. Der foelen lûde, tsjokke drippen. Har heit hie in oaljejas by him en smiet dy oer har hollen hinne. (….)
Hja fielde har by al dizze dingen tige noflik, as libbe se earne yn de oertiid. Har heit wiisde nei de loft, earst seach se neat, mar doe krige se der ek erch yn. Hie de nuvere tongerslach soms it geweld fan fleanmasinen west? Hja hie har al ferbylde, dat der sketten waard. Der kaam in parasjutist nei ûnderen slingerjen oan in grutte, giele paraplu. Hja skôgen der benijd, mar ek ûnrêstich nei. ( De man mei it famke, side 44-45).
De 96 siden tellende novelle De man mei it famke giet oer de bân tusken in heit dy’t âld is en yn in âldereinhûs op stjerren leit en syn folwoeksen dochter, dy’t oan de kuiers en petearen fan froeger tinke moat as se by him op besite komt.
Nei dit boek soe in lêzer dy’t op de smaak kommen is, fierder gean kinne mei it autobiografyske boek In fatsoenlik famke (1984) en de histoaryske roman Eilân fan de silligen (1966) oer de 17de iuwske mystika Antoinette de Bourignon. De roman Ek in minske (1961) kaam my wer yn it sin doe’t ik de moaie oersetting troch Geart fan der Mear fan Emily Bronte har Wuthering Heights lies. Ek in minske linet swier op ynspiraasjeboarnen as Wuthering Heights en Jane Eyre mar is by fleagen bysûnder lêsber en sfearfol skreaun. En dan de poëzy, skreaun ûnder it pseudonym Ella Wassenaer, trije dichtbondels mar leafst. Litte wy ús fergetten skriuwers eare – troch se op ’e nij te lêzen en ús lêsûnderfiningen te dielen: op ynternet, sosjale media of wêr dan ek. Sy fertsjinje it.