In pear jier lyn skreau ik in kollum yn de Ljouwerter Krante mei deselde titel as hjirboppe stiet. Net botte orizjineel dus, mar och, as der earne prizen te fertsjinjen binne, is der sekuer ek wat te seuren en sadwaande ek wat te skriuwen. Hielendal as it om literêre prizen giet, want wêr’t de iene jûchheiend op social media de winst omtoeteret, dêr ferskynt fan de oare in grimmitich stik oer sjueryleden dy’t der neat fan begrepen ha.
Dat lêste wol my wol oan, dat tocht ik fan ’t jier ek by it bekendmeitsjen fan de Rely-winners, bygelyks. Want lit ús earlik wêze, ik hie dêr ek by sitte moatten. Fûn ik sels. Dat sokke karmasters gjin bokken fan skiep ûnderskiede kinne, is my in riedsel, mar men hat it der mar mei te dwaan.
Ik tocht it ek by de lêste Rink, de lêste Pieter Jelles, Tamminga, de lêste Gysberten. Net dat ik de winners de winst net gun, fan herten sels, mar ik fernuverje my wol oer útslaggen. Rink van der Velde bygelyks, stie foar noflike boeken dêr’t de gewoane man en it fjild in wichtige rol yn spilen. Tagonklik. Prinsipes dy’t ynearsten beskiedend wienen foar it winnen fan de priis, mar dy’t blykber gjin grutte rol mear lykje te spyljen, al fûn ik Johan Veenstra yn 2020 in hiel moaie en terjochte winner. Syn wize fan skriuwen, syn taalgebrûk, syn ûnderwerpen, it bliuwt ticht by de lêzer sûnder ek mar in tel plat en foarsisber te wurden. Syn Stellingwarver taal is rynsk en rij, it weaget noflik sûnder sleau te wêzen. Koartsein, in baas skriuwer.
Literatuer moat reitsje. Mei skjirje, moat wat losmeitsje, minsken oan it tinken sette, oansette ta diskusje, mar moat ek ferwûnderje mei moaie taal, moat je as in kat dan wer spinnend oankrûpe, dan wer in lel jaan. Sokke literatuer wurdt yn Fryslân mar komselden skreaun. Dêrmei wol ik perfoarst net sizze dat ik de boeken fan ús skriuwers net mei nocht lês hear, krekt oarsom, de measten mei ik hiel wol oer, mar ik ferjit se faak ek gau wer. It bart mar hiel inkeld dat in ferhaal, in styl my bybliuwt. Dat poëzij my oant yn it djipst fan myn siel rekket, sa dat my de kiel tichtskroevet. Dat in roman my yn heech tempo alle minsklike emoasjes trochskuort, fan argewaasje en klearebare ôfkear, nei lilkens, begrutsjen, bewûndering en ferwûndering tagelyk. Sokke literatuer hoecht gjin orgasme fan retoarysk geweld te wêzen, gjin floedweach fan lange, hast net net nei te kommen sinnen fol drege, âldfrinzige wurden, dat kin like goed yn begryplike taal, as it byld mar doocht.
Wat my opfalt is dat der net allinnich net faak sa skreaun wurdt, mar ek dat de prizen yn myn eagen te faak foarby gean oan guon dy’t ik beskôgje as literêr kanon. Dat in sympatike, swietlûdige bondel it wint fan skjirjende en betiden rauwe poëzij, dy’t miskien net yn ien kear lêzen te trochgrûnjen is, mar dy’t syn geheimen bewarret yn djippe lagen dy’t stadich foar it ljocht komme. Dat in salonfähige en humoristyske roman oer in werkenbere, eigentiidske kwestje der better ôf komt as in roman dêr’t je guon aspekten ek wol fan werkenne, mar dy’t je de grize oer de grouwe jaget, de teannen krom yn ’e skuon set, om’t je der leaver net al te bot oer neitinke wolle. Of as in surrealistysk hast duvelsk keunstwurk.
Goeie boeken moatte priizge wurde en sjuerylid wêze is it dreechste dat der is. Dochst it ommers noait elkenien nei’t sin. As de Gysbert inkeld in oeuvrepriis west hie, hiene tenei allinnich âlde minsken dy noch winne kinnen. Oan de oare kant jout de status fan oeuvrepriis dy yn jierren fan literêre krapte wol de mooglikheid om him yn goed fatsoen út te rikken. Sa wurde regleminten en kritearia hieltyd op ’e nij besjoen en oprutsen om de úteinlike kar te rjochtfeardigjen. En as dy kar bekend wurdt, brekt de pleuris út, want dan fynt elk der wat fan. Ik ek.
Hjoed is de winneres fan de Gysbert bekend makke. Yn novimber wurdt de nije Dichter fan Fryslân beneamd en yn desimber sil bekend wurde wa’t yn 2024 de P.C. Hooftpriis krijt foar poëzij. Ik bin der frij wis fan dat ik, krekt as hjoed, mei fernuvering sjen sil dat it in oar is as dat ik tocht of hope hie.