Op freed 8 novimber lêstlyn waard de Obe Postmapriis útrikt foar de bêste oersetting dy’t de ôfrûne fjouwer jier ferskynd is yn of út it Frysk. It sil de measte lêzers fan Ensafh net ûntgien wêze dat Willem Schoorstra dizze ûnderskieding krigen hat foar syn oersetting fan de Poëtyske Edda.

De advyskommisje, besteande út Maaike Andringa, Marc van Oostendorp en Rein Smilde, wie yn it rapport kritysk nei de oersetters en útjouwers ta. De leden beneamden bygelyks it net konsistint wêzen yn taalgebrûk, dêr’t se mei doelden op it brûken fan likegoed nijmoadrige as mear âldfrinzige foarmen. Wurden as ‘even’ en ‘toch’ lykje alhiel akseptearre te wêzen, sa skriuwt de kommisje. Om hokker âldfrinzige karren it dan giet, wurdt net dúdlik, wol wurdt oanjûn dat de trije lêzers it gefoel ha dat de oersetter dizze wurden blykber yn it wurdboek fûn hat, mar betiden net earlik wit ‘wat hy as sy dermei oan moat’. No wit ik net krekt wa’t der allegear boeken oerset ha, de ôfrûne fjouwer jier, mar fan in hiel oantal wit ik dat wol en dat binne oersetters dêr’t ik it idee fan ha dat se dat no krekt wól witte en dat se sokke wurden soms hiel bewust brûke om’t de betsjutting út de kontekst folslein helder is en dêrmei it wurd dochs brûkber bliuwt. Want oersette is – foar de measte fakgenoaten, nim ik oan – in proses fan hieltyd op ’e nij karren meitsje. Of keuzes, om it mar ris ‘nijmoadrich’ te skriuwen. De útkomsten fan dy karren/keuzes hingje ôf fan de toan fan it wurk dat oerset is, fan de doelgroep, fan de kontekst, én … fan de útjouwer. Want elke útjouwer hat syn eigen foarkarren as it giet om it brûken fan nijere of âldere Fryske wurden. Of sels fernederlânsking, wat yn it gefal fan wurden as ‘even’ en ‘toch’ dúdlik it gefal is. Soms hâld ik as oersetter de poat stiif: dít wurd lit ik my net ûntnimme, dy bern kinne dat echt wol lêze en oars freegje se mar wat it betsjut. Us taal mei om my fan herten yn beweging wêze, mar wy hoege dy net te ferhûneloartsjen troch alfêst yn it foar te betinken dat in lêzer beskate wurden net begripe kinne sil en der dus mar in Nederlânsk-Fryske fariant fan oan te meitsjen. Dochs brûk ik ek ‘even’ en hast noait mear ‘efkes’. En skriuw ik – dat hast skerp opmurken – ‘noait’ en gjin ‘nea’. ‘Ergens’ yn stee fan ‘earne’, mar wol ‘yn stee fan’ yn stee fan ‘yn plak fan’. Hawar, sa kinst as oersetter hiel wat oeren ompankoekje mei dyn wurk. In lust en perfoarst – of beslist – gjin lichtfeardige ‘fertalerij’. Want dat is wat guon lju wolris miene: dat oersetten oars neat is as ‘fertalen’, dus it omsetten fan de iene taal nei de oare en dizze opmerking fan de sjuery kaam my dan ek wol wat op it sear.

De twadde krityske noat jilde it korreksjewurk. Fergetten ynterpunksje, ferkearde ynterpunksje, staveringsflaters, ferkeard ôfbrutsen wurden (der is by myn witten noch gjin Fryske ôfbrekkingskontrôle te krijen foar foarmjouwingsprogramma’s), heakjes dy’t ferkeard om stean (dat binne bygelyks dy ferhipte apostrofkes (fleanende komma’s) foar in -e of -t of sa, dy’t in 9’tsje wêze moatte en gjin 6’ke, om samar te sizzen) en dûbele spaasjes. Dêr ha se absolút in punt, alhoewol’t ik foar dy dûbele spaasjes noch al efkes sizze wol dat it soms sa liket as stiet der in dûbele spaasje, mar it kin ek hiel wol oan de foarmjouwing lizze. In ôfbrekking tefoaren komme kin maklik troch in wurd oer de rigel hinne te tillen en dan de foargeande rigel krekt wat mear romte te jaan. Dan liket it betiden as sit der in dûbele spaasje tusken twa wurden. Ek it lettertype kin dy as lêzer optysk by de poat hawwe. Mar flaters? Dy binne yn ien wurd kut. As korrektor baal ik alle kearen wer as in stekker dat my dochs wer wat ûntkomt. Ik wit it, ast de iene ôfbrekking feroarest, krijst der yn de helte fan de gefallen in nije ôfbrekking op in oar plak foar werom. Of bedarret der ynienen hjir as dêr in âld ôfbrekstreekje as keppelstreekje yn in wurd dêr’t dat hielendal net moat. Ek typflaters kinst oer de holle sjen. Omdatst witst hokker wurd as der stean moat en ast witst wat der stean moat, sjochst net altyd wat der stiet. Mindfuck, sis mar. Alle kearen as ik in boek farsk fan de drukker iepenslach, sjoch ik dêr, as in grouwe swarte spin op in wite muorre, al rillegau in flater dy’t ik by al myn kontrôlewurk net sjoen ha. Om gek fan te wurden. Mar it bliuwt minskewurk. Want, sjuery, der is in staveringshifker, mar dy pakt nét alles.

It falt my lykwols op dat it tal flaters yn boeken, lykas yn ús skreaune media, oanienwei grutter liket te wurden. Dat der finaal ynkonsekwinte skriuwstyl – yn tiid en perspektyf – brûkt wurdt wylst dat op dat stuit hielendal net kin. Dat wol hiel opsichtige staveringsflaters en grammatikale missers steanbleaun binne. Dat ôfbrekkingen net neisjoen lykje te wêzen, om mar net te sprekken fan heakjes, spaasjes en ynterpunksje en earlik is earlik, it bedjert je de lêsnocht. Ek as minder betûfte lêzer heakkest dan ôf.

Ik lês hiel wat Frysktalige útjeften en hieltyd faker krij ik it gefoel dat de ûnbehoffene ferzje fan it manuskript nei de printer stjoerd is. Dan liket it earlik sein wol wis dat der besunige is op redaksje en korreksje. Dat liket ta in hichte begryplik, want de marzje op boeken is tin. Sterker noch, Fryske boeken skine allinnich by de graasje fan subsydzje gjin ferlies te jaan. Mar winst? Nee. Utjouwers prate fan leafdewurk as it giet om it útjaan fan Fryske literatuer. Der wurdt hast net mear lêzen, is de ferklearring. Dy spiraal fan minder ferkeapje, minder útjaan, min plak yn de winkel, dus minder ferkeapje, minder útjaan en gean sa mar troch, dêr wol ik it noch wolris oer hawwe, mar earst ris nei dy redaksje en korreksje. Ast as útjouwer besunigest op dy beide saken – en der binne sels útjouwers dy’t de skriuwer sels betelje litte as dy skriuwer graach wol dat syn as har manuskript troch in profesjonal neisjoen wurdt – dan hast it net mear oer ‘leafdewurk’. Dan hast it óf oer ‘opstriken fan subsydzje en besykje dêr sels noch safolle mooglik fan oer te hâlden’, óf de subsydzjes en ferkeapopbringsten byinoar binne net heech genôch om neist in printer ek noch in redakteur en korrektor oan it wurk te litten sûnder op it boek te ferliezen. De skriuwer krijt sels gjin reade rotsint foar syn krewearjen, dy kinst net ek nochris freegje om de produksjekosten te dragen.

Ast as útjouwer wolst dat boeken ferkocht wurde, silst se oantreklik meitsje moatte. Dan moatst soargje dat it boek datst útjoust goed is, oft it no in roman is, in dichtbondel, in non-fiksjewurk of in berneboek. Stylistysk goed, goed neisjoen, in genot om te lêzen én keapsjoch. Jou dan mar ris wat minder Frysktalige boeken út, as dat ynhâldt dat de kwaliteit fan de útjeften dy’t wól op ’e merk komme dêrneffens oanmerklik better is. Mei it útjaan fan safolle mooglik literatuer yn it Frysk kinst it idee hawwe de taal in tsjinst te bewizen, mar ik bin derfan oertsjûge dat it tsjindiel it gefal is. Kwaliteit giet foar kwantiteit. En dat it útjaan fan Fryske literatuer net útkin, dat mei sa wêze, mar miskien moat dan de diskusje mei ús provinsjale jildsjitters ris gean oer de needsaak fan kwalitatyf goede útjeften en it priiskaartsje dat dêroan hinget. Net dat dy lju dêr ek mar in grissel ferstân fan hawwe, mar it falt te besykjen, want ek in redakteur en korrektor kinne net fergees wurkje. Mooglik dat it tal publisearjende skriuwers as gefolch fan sa’n feroaring ôfnimt, mar dat risiko moatte wy dan mar nimme. Soks jout automatysk mear romte foar in rommere finansiering fan boeken dy’t derút kypje. Win-win.