C.O Jellema is berne yn 1936 yn Grins. Syn heit wie doe dûmny yn Beilen en letter yn Hoogland (Utert). Jellema studearre Dútske Taal- en Letterkunde yn Utert en letter hat hy Germanistyk dosearre yn Grins. Troch de poëzy fan Gerrit Achterberg is Jellema op syn fjirtjinde sels oan it dichtsjen slein. Net allinne wie hy in dichter (mei foech 20 titels), ek sette hy wurk fan grutte Dútske (Rilke, Meister Eckhart) skriuwers oer.
 

 

C.O. Jellema is dea.
Fysyk sjoen siet it der foar de Grinzer dichter (mei Fryske foarâlden) út Leens yn 2003 op. Hy wie noch mar 66 jier âld. Ferjitten is dizze mankelike en wat swiermoedige dichter lykwols net. Yn maart fan dit jier is der yn Jellema’s lêste wenplak Leens (Grinslân) in keunstwurk, mei twa gedichten fan him deryn, ûntbleate en kaam der tagelyk by útjouwerij Kleine Uil in bondel út as earbetoan oan Jellema mei de titel Kwam iemand in de tuin vanmiddag.

In tal fan dichters (û.o. Tsead Bruinja en Rutger Kopland) eare Jellema mei in eigen fers. Remco Ekkers docht dat mei syn gedicht ‘Saaksum’. Jellema leit dêr op it hôf.

Je ligt volledig uitgestrekt in je bundels
op ons te wachten. We kunnen je herkennen
in je beelden, herinneringen, spinsels en
je laat ons kijken over de heg
verder dan de verte.

Fierte, dat is der yn Leens, it Grinzer wierdenlânskip en ek yn Jellema’s wurk by de rûs. Yn Jellema’s mystike belibjen fan ‘e natuer komme dy gefoelens fan fierte, ôfstân en romte yn sawol letterlike as figuerlike sin op in foarnaam plak mei faak de eigen tún by syn hûs ‘Oosterhouw’ as metafoar of fehikel. Hy besocht yn syn wurk, faak klassyk en foarmfêst, it ierdske te tsjutten, ferbannen te lizzen tusken it materiële en it ymmateriële. Hy die dat net echt op in fernijende wize, net mei grutte wurden mar gewoan hiel oprjocht en ûntwapenjend en dat sûnder pretinsjes. Ek sa mei in tema as fergonklikens, lykas in syn gedicht ‘Sneeuw’ út syn bondel Tijdverblijf:

Sneeuw teruggevonden.
In grootvaders tuin.
Klein verschil
tussen nu en toen.

Faaks is dat de reden dat Jellema in ridlik grutte skare fan leafhawwers hat. Mei net in soad wurden wurdt in hiel protte sein.

It earbetoan oan Jellema befettet, sa as de tekst op it omkaft seit: “soms ontroerende, soms balsturige, maar altijd oprechte bijdragen.” Dat der yn dy oprjochtens wolris wat oer it rântsje falt, lykas “Ik lees weer jouw gedichten / ik hoor nog steeds je stem (…)” is net oars. It boekje is dochs absolút de muoite wurdich. Mear dan dat.

Nim no T. van Deel’s ‘Naschrift’:

Hij schreef me op het laatst
geheel onwetend nog
dat het veel minder erg was
(Snelsons toren omgewaaid)
dan dat de moerbeiboom
uit China meegesmokkeld
ontworteld door de storm.
So leben wir und nehmen
immer Abschied, schreef hij
zijn Rilke na – zo was het.

Jellema-yaansk yn taal en oh sa treffend mei net in bulte wurden. En it Rilkesitaat past Jellema as in jas. Wat swier op ‘e hân en sa komt ien út by in faak heard punt fan krityk oer Jellema’s wurk. It soe wol wat losser meie. Korteweg skriuwt yn syn gedicht:

Maar, onder ons, ik vond hem vaak wel erg
een Dichter, Jellema, een donkere spiegelman,
en dacht, hem lezend, man, maak eens een grap,
doe iets baldadigs, heb een speelse afdronk,
draag niet aan Deftig op, probeer niet steeds
hardnekkig vrucht te dragen – vrucht wordt rot

Om ta einbeslút de man te earen mei:

Enfin, Jellema was, als Jahwe, die hij was:
man met geduld voor het onopgeloste
in eigen hart, die als geen ander wist
dat juist het masker ons verraadt, niet het gezicht.

Nee, Jellema sprong net bûten de stokken. Coen Peppelenbos omskriuwt it sa:

Zijn verzen in korset
van ballade, lied, sonnet,
want vrijheid was nooit af,
gaf geen einde aan de regels.
Zou hij woekeren mogen?

Hoe faak hat Jellema him dat sels ôffrege? It komt my oer, as ik syn wurk lês, dat hy nochal dreech foar himsels wie en dat strookt wol mei dat wat de gearstallers fan dizze bondel yn it neiwurd skriuwe: “C.O. Jellema was zeker een dichter van verlangen. Het verlangen één te worden met dat wat hij zag, het verlangen uit het eigen hoofd met zijn eeuwige remmingen en gedachten te breken, het verlangen zich zo maar mee te kunnen laten slepen door wat of wie zich aandiende, het verlangen samen te vallen met het moment, de plaats, de ander, het Al.”

No sa, it hat wol in soad tige nijsgjirrige en pakkende gedichten opsmiten. By Querido is trouwens yn 2005 it samle wurk fan Jellema útjûn. In prachtige útjefte mei syn dichtwurk en syn essays. Is noch prima te besetten. En dêr stiet hiel bêst spul yn. Willem van Toorns gedicht ‘Brief uit de Berry’ út dit earbetoan kin tsjin Jellema’s bêste wurk op. It gefaar fan oade- of earbetoan-eftige gedichten is nammentlik dat it te kliemsk wurde kin. Van Toorn komt dêr lykwols net by yn ‘e buert:

(…)
Even denk ik jouw tuin door deze heen.
Je zit achter het huis. Je leest. Ik zie niet wat,
maar wil graag dat het Rilke is: Wie soll
ich meine Seele halten, dass sie nicht
an Deine rührt (…)

Doe’t in jier as trije myn Seele mei dy fan Jellema yn ‘e kunde kaam en ik fuort ek fernaam dat de dichter al dea wie, leinen freugde fan de ûntdekking en spyt om syn dea ticht byinoar. Om it mei Peppelenbos te sizzen: En toch is er iets gevonden en verloren. Treast is dat Jellema ek nei syn weireitsjen noch net fuort is. Dizze bondel bewiist dat, Querido bewiist dat en Hester Knibbe skriuwt dat:

Wie met liefde gezien is
blijft, verdwijnt niet uit de hoofden
waarin hij woont, wordt in alles
weerspiegeld, in wolken en in steen,
tuin, klank en geur van,
(…)

Ik sil ynkoarten ris op Leens oan.

 
 
 

Kwam iemand in de tuin vanmiddag: een poëtische hommage aan C.O. Jellema
M. de Vos, T. Meijer en J. Leusink (red.)
Uitgeverij Kleine Uil, 2007
ISBN: 9789077487532
Priis € 12,50
Bijdragen van: Tsead Bruinja, Maria van Daalen, Daniël Dee, Tom van Deel, Remco Ekkers, Jan Glas, Kees ‘t Hart, Hans Christiaan Klasema, Hester Knibbe, Rutger Kopland, Anton Korteweg, Jan Kuijper, Wiel Kusters, Gerard Nijenhuis, Ronald Ohlsen, Willem Jan Otten, Coen Peppelenbos, Suze Sanders, Ger Siks, Willem van Toorn, Elly de Waard, Atze van Wieren, Willem Jan van Wijk, Leendert Witvliet.

Nijsgjirrige links:

http://nl.wikipedia.org/wiki/Cor_Jellema
http://www.hernehim.nl/jellema.htm
http://www.absolutefacts.nl/literatuur/data/jellemaco1936.htm
http://www.dbnl.org/tekst/bork001schr01_01/bork001schr01_01_0542.htm
http://meandermagazine.net/recensies/recensie.php?txt=3171