Joppe is de debútroman fan Hein Jaap Hilarides en ferskynd yn de rige Fryske Modernen. Lykas yn de roman Prospero fan Nyk de Vries, dy’t yn deselde rige útkaam, giet it oer it wjerfarren fan in jongeman dy’t in nije faze yn syn libben trochmakket.

De namme ‘Joppe’ wurdt yn ’e bibel brûkt as oersetting fan de namme Jaffa, in stêd yn Israël. It wurd ‘joppe’ wie yn de santiger jierren in neologisme yn de taal fan de jongerein. It betsjutte soks as te gek, cool, vet. Ik kin it wurd yn dy betsjutting lykwols net weromfine yn it wurdboek of op ynternet. Ut neifraach by myn studinten docht bliken dat it wurd wier yn ûnbrûk rekke is.
It soarte fan jonge dat Joppe is, bestiet ek net mear. Hy is sa’n type dat ik my foar de geast helje kin as ik tink oan de santiger jierren. Myn broer, de jonges út myn klasse. Se wienen krekt as Joppe frijwat ferwend, soargeleas, droech, maklik, dochs op goed gelok in diploma helje, mar net bot ambisjeus, wol linkse prinsipes hawwe, mar dan passend yn it eigen strjitsje, nonsjalant mei fammen omgean. En net te ferjitten: mei tsjinsin yn militêre tsjinst moatte.

Joppe is tsjinstwegerder en syn ferfangende tsjinstplicht docht tusken amtners op in gemeentehüs yn it ierappellân yn it Noarden fan Fryslân. It is gau dúdlik dat er gjin man fan plicht dissipline en stringe prinsipes is. Yn in diskusje mei amtner Alma oer it leger en gewissebeswieren seit Joppe, dat er it leger ûndemokratysk fynt. Alma freget him hoe’t er it oars ha woe:
“‘It rêdt him wol,”sei Joppe gau. Hy hie gjin antwurd.”
En as it oer S5 giet:
‘“Dêr ha ’k oer prakkesearre,” sei Joppe. “Mar dan soe it lestich wurde om in baantsje by de oerheid te krijen. En mei myn oplieding soe ik fêst by de oerheid telâne komme.”’
En:
‘“Hoe liket it,” frege Alma serieus, “bisto in man fan idealen?”
“Jo?”frege Joppe yn de flecht.’

Yn haadstik 1 is Joppe by syn faam thús. Hy hat it net maklik, it haadstik hyt dan ek ‘Earste oefening’. Haadstik 2 giet dan oer syn earste wurkdei op de ôfdieling Miljeu yn it riedhûs fan Raarendt yn in klisjeekantoarsetting: “De metalen tafel wie mei it koarte ein tsjin de súdmuorre fan de keamer skood. Dy muorre bestie út ruten mei fealgrize fitraazjes. Parallel oan it lange ein fan de tafel stie it buro fan Oebele Streekstra. It grutste part fan de eastmuorre achter him wie dossierkast. Parallel oan it oare koarte ein fan de tafel hie Daam Alma syn buro, ek in eintsje fan de muorre ôf.(…) Neist de yngong stie in swarte hydrokultuerbak mei in griene plant. Fierders wie alles yn de keamer griis: ljochtgriis de buro’s, stuollen, dossierkasten; gielgriis de fitraazjes; donkergriis it tapijt en de gerdinen. It plafond wie wyt. Troch it ljocht fan de tl-buizen like it ljochtgriis.’
It praat ûnder ’e kofje is allike griis.
‘Yn de doariepening ferskynde burosjef Sjoorda em in plestikpûdsje mei bôle yn ’e hân.
“In hapke ite?”
De oaren kamen der achteroan. Elkenien gie oan de tafel sitten. Oebele hie in ljochtgrien appeltsje yn it trompke. Hy wreau it skjin op ‘e mouwe fan ‘e trui, draaide it yn ‘e hannen rûn en beseach it. Foar elkenien oan de tafel draaide er it glânzjende appeltsje noch in kear yn ’t rûn. Doe draaide er it stâltsje derút, pakte it ierappelskilersmeske en begûn te skilen. In lang stik skyl foel op ’e tafel.
“In appel mei?” sei Tsjip Jan Terpstra.
“Foarige wike hiest in reade mei, miende ik,” sei Hemeling.
“No sa, Ytzen kirrel.” Oebele naam in hap. “De frou hat my in oare meijûn.”
It praat is sa griis dat it suver absurdistysk wurdt:
‘“Wat diesto op it Lykpaad?”
“In fûgel sjen,” antwurde Oebele.
“In bline mosk?”frege Sjoorda.
“Nee, in akster.”
“In akster?”frege Tsjip Jan fernuvere.
“Ja, Jan Tsjip, it woe my ek net oan, longe.”
“Is dat net frjemd, in akster yn it doarp?” frege Jobbe.
“Nee, dat is net frjemd. Allinne wie er swart.”
“Wie it in roek?” frege Hemeling.
“In akster, kirrel. Swart.”’

It is o, sa begryplik dat Joppe no en dan in útwei siket om te ûntkommen oan it amtnergedoch en dy leit tichteby yn de foarm fan de seedyk. It is ek dêr dat er in oare frjemde fûgel tsjinkomt. In frommiske dat oars is as syn freondinnen.
De seedyk jout Joppe skientme, útsicht, romte en lucht. Dit is in moai kontrast mei it benaude op kantoar en it lytse, stoffige wrâldsje fan de papieren kontrôles dy’t er útfiere moat: ‘Op it plak dêr ‘t de auto stie, makke de nije seedyk in bocht, de âlde seedyk gire rjochttroch. In ein fierder bûge de nije seedyk nei de âlde ta, en rûnen se parallel. Dêr tuskenyn lei boulân. Yn de bocht fan de seedyk wie bûtendyks lân ôfdike en begroeid mei gers. Achter it simmerdykje rûnen skiep. Yn it slyk seach er noch in dykje en in pear basaltpieren, riisdamkes en rigen peallen, yn ‘e fierte It Amelân en in boartoer.’

It Fenus/Mars-tema
As Joppe syn wurk op it gemeentehûs begjint hat er in freondinne: Thalia. Harren relaasje giet net sa goed:
‘“Ik wol it oer ús ha,” sei se. “Omdat wy woansdei net mei-elkoar praten ha.”
“Sa’n soad wie der net te sizzen,” sette er him skrep.
“Foar my wol.”
“Wat dan?”
Se skonk de glêzen by.
“Wat gebeurt der mei ús?”frege se har lûdop ôf. “Wêrom bin ik bang yn in ôfgrûn fan twifel te sakjen? Wat hat dy sa feroare? (…)”
Ergens wie er oerdondere. Se hie faker sokke ferhalen, mar sa as no hie er har noait heard.’

Uteinlik belânje se yn bêd en komt Thalia ta in konklúzje:
‘“Wy ha in moaie tiid hân. Dat moat sa bliuwe. Dêr moatte wy oan wurkje. Ik wol datst witst dat ik der foar dy bin. Hoechst mar in kik te jaan en…”
Unferskillich skode er de linkerhân ûnder it t-shirt, socht har tepels.’
Mar as er har slipke útskuort, hâldt sy him tsjin:
‘ “Sa net,” flústere se.
“Hoe dan?”frege er.
“Gewoan.”

Dat sjit net op fansels. Letter krijt er dan ek in brief fan Thalia en dêr’t se wer yn seit dat Joppe sa feroare is. Se wol lykwols wol freonen bliuwe: ‘“Ik wol graach dingen mei dy dwaan of ergens oer prate.”’

Joppe tinkt der oer nei oft er winliken feroare is. Der komt him in diskusje mei syn freon Karel yn it sin. Joppe stelde doe: ‘“As ik om my hinne sjoch, liket it as is elkenien klear. It libben begjint krekt. In minske is noait klear mei it libben.”’
Wylst it noch net rjocht út is mei Thalia, krijt er in relaasje mei Houkje, de juffrouw Janny fan kantoar, sis mar. Wat him oan Thalia steurt is har hâlding dat se it fûn hie, wie wêr’t se wêze woe of op syn minst de langst dêrnei: ‘De ferkearing mei Thalia wie in ferplichting wurden, in plicht: tsjinst. Ferdomme ja, tsjinstplicht. (…) Hy hie it idee dat Thalia wie wêr’t se wêze woe. (…) Mei him hie se fûn wat se socht en wie it sykjen ophâlden. By him wie it oarsom. Sûnt er Thalia fûn hie, socht er.

As se besykje mei-inoar te praten, freget Thalia him it himd fan it liif. As hy ris in fraach stelt, liket se it net te hearren.
‘Uteinlik hienen se de diskusje, nei ferskate emoasjonele opspattingen dêr’t Thalia by gûld hie, yn reedlikheid besletten. Want nei ôfrin hienen se net frijd om it goed te meitsjen. Joppe frege him ôf oft dat ûnreedlik wie, frije. Miskien wie it krekt it meast reedlike oan in minske. It iennichste dêr’t er ferstân fan hie, omdat er der net by hoechde te tinken.’

Seksueel kin Joppe it dan ek better fine mei Houkje, dy’t er liiflik ek oantrekliker fynt. De sekssênes mei har wurde lekker realistysk beskreaun.

Underwilens
Fansels moat der ek wurke wurde. Joppe moat by allerhanne ynstellingen yn de gemeente lâns om fergunningen te kontrolearjen. Dizze aventoeren wurde droechkomysk beskreaun. It moaiste fyn ik de besite oan kafee It Waepen dêr’t de kafébaas him dielgenoat makket fan syn besykjen yn it bûtenlân in frommis te keapjen foar syn sabeare soan. It kafee en de manlju binne alhiel fersmoarge.

Terpsi
By de útstapkes nei de seedyk komt Joppe gauris in eksoatysk frommiske tsjin dy’t yn it asylsikerssintrum wennet. (troch Oebele ‘sielsikers’ neamd) Se is berne yn Darwan en opgroeid yn Kenia. Sy is hiel oars as Thalia en Houkje. Se stekket fier boppe harren út en hjit dan ek fan Terpsi. Se spilet in liedende rol by de ‘kwiksaak’: der soe giftige grûn ûnder it azc sitte. Terpsi is drok sykjende wat se moat. Se leart Joppe wat wiere prinsipes binne. Uteinlik beslút se werom te gean nei Darwan om te helpen it lân op te bouwen. Der is gjin fysyk kontakt tusken Terpsi en Joppe. Doart hy it net oan? ‘Even tocht er dat se frije soenen.’

It is op himsels moai dat Joppe yn dizze frou in nij doel fynt foar nei syn ferfangende tsjinstplicht. In nij doel foar syn ‘Grut ferlof’. Sy stiet foar net klear wêze mei it libben, it sykjen, foar wiere prinsipes. Mar no is de kommunikaasje mei in frouminske muoisum fanwegen de technyk, it slagget harren nammentlik net telefoanysk kontakt te krijen. Hy krijt úteinlik in brief fan Terpsi dêr’t se yn fertelt dat se hem mist. It rekket him. Hy fertelt oan Buunk, in ûnopfallende, stoffige man dy’t oer it archyf fan de ôfdieling Miljeu giet, dat er nei it bûtenlân wol om ta himsels te kommen.

In swak punt
Hjirmei komme wy by in swak punt fan de roman. As in deus ex machina oppert Buunk: ‘ ‘“Waarom ga je niet naar Taizé?” (…) “Taizé is een leefgemeenschap. Het is een toevluchtsoord. Er zitten ook vluchtelingen.”’
Op ’e lêste side bellet Terpsi him. Hy fertelt dat hy nei Taizé sil. It docht bliken dat terpsi fan it kleaster heard hie: ‘Yn Kenia hie se ien troffen dy’t dêr sitten hie. Se sei dat se nei Frankryk komme koe. Skrikgelok skuorde him troch de bealch.’

Dy útkomst is opdien. Lykas de relaasje mei Terpsi. Dy hie mear opboud wurde kinnen. It is frijwat ûnoannimlik dat Terpsi en Joppe, twa hast frjemden, mekoar sa graach wer sjen wolle, wylst de rest fan de roman in hiel natuerlik ferrin hat. It liket wol as hat de skriuwer fûn, dat t der noch in ein oan breide wurde moast. No, sa dan mar, liket er tocht te hawwen. Huppakee, Taizé as panacee.

Fertsjinste
Joppe is gjin taaie kost. It is opdield yn koarte haadstikken mei komyske titels. Joppe nimt it libben ek net sa swier. Dêrtroch foarmje ynhâld en foarm in goed gehiel. It moaiste fan de roman fyn ik de útwurking fan de figuer Joppe, in werkenbere jonge fan syn tiid en dêrnêst de benaude, jiskefetachtige setting fan ’e gong fan saken op it gemeentehûs ôfset tsjin it frisse, wide lânskip fan Noard-Fryslân. Foardat Joppe sels op it flakke lân ek yn in ierappel feroaret, sil er as in flechtling, in sykjende ferdwine nei de Bourgondyske gloaiïngen yn it lân fan wyn en stokbôle. In diel fan de fertsjinste fan de roman sit him yn ’e werkenberens. Soe de roman itselde effekt hawwe as er yn it Nederlânsk skreaun wie? Ik tink it net. Ik haw it boek yn ien kear útlêzen.

Hein Jaap Hilarides
Joppe
Friese Pers Boekerij, Ljouwert 2008
Utkommen yn ’e rige Fryske Modernen